Bal Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey

Sayısız yararı olan balın faydalarına, yapım aşamalarına ve çeşitlerine dair her şeyi öğrenin!

Balın hipnotize eden akışına, saymakla bitmeyen şifasına ve lezzetine hayran olmamak imkansız. Sofranıza koyduğunuz bu mucizeyi doğru tanımak ve maksimumda faydalanmak için bilmeniz gereken tüm ipucu ve öneriler bu yazıda.

Bal nasıl yapılır?

Hazırlıklar daha kış aylarında, arılar henüz aktif değilken başlıyor. Bahar başlangıcında ilk çiçekler açmaya başladığında arılar da nektar toplamak için çiçek özlerine doğru uçuyor. Kovanlarına dönerek bal özlerini peteklerde bala dönüştüren arılar, daha sonra yaptıkları balın üzerini balmumuyla kaplıyor. Petekteki bal, arıcılar tarafından alınana kadar bu şekilde korunmuş oluyor. Bal sağım zamanları bölgelere ve balın çeşidine göre değişiklik gösteriyor. Arıcılar, önce dış yüzeyi kaplayan bu balmumunu sıyırıyor ve alttaki likide ulaşıyor. Bir ekstraksiyon makinesinde filtre edilen bal, fıçılara alınarak tortusundan arınıyor. Daha sonra 40 derece civarında hafif ısıtılıyor. Sonunda kavanozlanarak satışa hazır hale geliyor. Balın üretim şekli, arıcının arılara ve kovanlara uyguladığı bakım, lokal ya da büyük bir üretici olmasına ya da tamamen doğal ve saf bal üretimi yapmasına göre değişiyor. Saf ballarda arılar kendi peteklerini yapmaları için tamamen kendi doğal seyirlerine bırakılıyor.

Farklı aromaları nasıl alıyor?

Bal hangi çiçekten yapıldığına ve aldığı nektarın kaynağına göre kategorilendiriliyor. Ne kadar koyu renkliyse tadı o kadar yoğun ve kuvvetli, ne kadar solgunsa o kadar hafif ve yumuşak bir lezzete sahip oluyor. Monofloral bal, arının tek tür bitkiden nektar alarak ürettiği bala verilen isim. Bu en kıymetli bal çeşidi olarak kabul görüyor. Avusturalya’;nın altın çiçekler de denilen meşhur leatherwood ve manuka bitkileri, süpürgeotu, portakal çiçeği gibi örnekler dünyada bilinen en prestijli monofloral ballar. Balın tek bir bitkiden üretilmiş olarak etiketlenebilmesi için en az yüzde 75 ve üzeri bir oranda tek nektar içeriyor olması gerekiyor. Akışkan ya da yoğun kıvamlı, açık koyu, kremamsı ve kristalize formlarda olması ise normal. Tüm bu özellikler fiyat listelerini de belirleyen unsurlar elbette. Polyfloral yani birden fazla bitkiden alınmış nektardan üretilen ballar basitçe bal ya da çiçek balı olarak etiketleniyor. Renk ve dokuları farklılık gösterebiliyor. Balınız fazla akıcıysa polyfloral olduğundan emin olabilirsiniz.

Çiğ bal nedir?

Çiğ bal, tam anlamıyla ilahi güzellikte bir lezzet. Çiğ denilebilmesi için yüzde 100 işlenmemiş olması gerek. Yani işlem görmeden direkt kavanozlara alınıyor. Diğer ballar gibi 40-50 derecelerde ısıtılmıyor. Kimi ballar 70 dereceye kadar ısıtılarak pastörize de ediliyor. Bu işlemle daha berrak hale getirilerek, alıcının gözüne daha güzel görünmesi sağlanıyor. Yoğun kıvamlı balların kristalize olmaları son derece normal, bu kötü ya da bozuk oldukları anlamına gelmiyor. Sadece glikoz oranının früktozdan yüksek olduğunu işaret ediyor. Zamanla tüm gerçek ballar kristalize oluyor. Yeniden akışkan hale getirmek için kavanozu hafif ılık su içine bırakmanız yeterli. Bal, iki yıl bozulmadan kalabiliyor ama serin, karanlık bir yerde saklamak şartıyla. Genelde tartışmalara konu alan sorunun cevabı ise açık: Hayır, bal buzdolabına asla konulmuyor.

Kahvaltıyla sınırlamayın

Yemeklerde bal kullanırken akışkan balları (çiçiek vb) salata sosları ya da marinasyon işlemleri için tercih etmek gerek. Çünkü diğer malzemelerle daha kolay kaynaşıyor. Fırında tavuk pişirirken üzerine bal gezdirmek, salata için hazırladığınız zeytinyağlı, limonlu ve kişnişli soslara bal katmak muazzam bir aroma elde etmenizi sağlıyor. Kek yapmak için bal kullanabilir, böylece şekerden kurtulabilirsiniz. Kek tariflerine kekik, hayıt, kestane gibi daha kalın, koyu ve yoğun kıvamlı ballar yakışıyor. Hem yumuşak bir doku vermesi hem de aromayı artırması için daha doğru.

Kendi aromalı balınızı yapın

Sevdiğiniz taze otları kullanarak kendi aromalı bal kavanozlarınızı da yaratabilirsiniz. Bu işlem için çiçek ya da akasya balı tercih etmek uygun. Kavanozlarınızı güzelce sterilize edin. Bir kavanoza lavantaları, bir kavanoza gül yapraklarını diğerine ise biberiye ve kekik dallarını bırakın. Üzerine balınızı kavanoz dolana dek dökün. Ağızlarını sıkıca kapayarak, serin ve karanlık bir yerde bekletin. Bir ay sonra kavanozları açıp nefis aromalarının tadını kızarmış ekmeğin üzerinde çıkarabilir ya da sevdiklerinize hediye etmek için kullanabilirsiniz.

Bal, geleneksel tatlıları daha masum kılmak için de çare olabilir. Baklavanın şerbetini şeker yerine balla hazırlayarak hem daha sağlıklı hem daha hafif bir versiyon elde edilebilirsiniz. Limon kabuğu rendesi, limon suyu ve balı 100 ml suyla birlikte sos tenceresinde ısıtın. Beş dakika kaynatın. İçine gül suyu ekleyin. Sıcak baklavanın üzerine dökülmek üzere şerbetiniz hazır.

Manuka balının yararları

Bal, sadece mutfağa ait değil. Sağlık yönünden sayısıyız faydasıyla da eşsiz kabul ediliyor. Bilim insanları üşütmeye, boğaz ağrılarına, ülser hatta bahar alerjisine iyi geldiğini söylüyor. Çiğ bal, tabii gerçeğini temin etmek koşuluyla; içerdiği sağlıklı polenler ve antioksidanlar sayesinde bağışıklık sistemini güçlendiriyor, mikrop kırıyor. Özellikle manuka bitkisinden elde edilen balın en yararlı bal olduğu söyleniyor. Manuka balı, yaraları iyileştirmede bile kullanılıyor.

Türkiye’nin en lezzetli balları

Türkiye’de bal sağımı genelde Temmuz – Ağustos aylarında başlıyor ve bölgelere göre değişerek sonbaharın ilk günlerine kadar sürüyor. Zengin flora ve fauna çeşitliliğimiz hemen her bölgede bal üretimini mümkün kılıyor. Bozulmamış eşsiz doğasıyla Karadeniz, bal konusunda akla ilk gelen bölge. Farklı illerinde şaşırtan ve büyüleyen özellikte ballara sıklıkla rastlamak mümkün.

Macahel’in Kafkas arıları

Saf Kafkas arıları tarafından üretilen Artvin Macahel balı, tartışmasız en ayrıcalıklı üretimlerden biri. Gürcistan sınırında yer alan Borçka ilçesi Camili Köyü (Macahel deniliyor), yüksek dağların çevrelediği konumuyla tahrip edilmemiş, medeniyetten ve dolayısıyla tüm kirlilikten uzak bir coğrafya. Burada başlayan Kafkas Arısı Projesi ise Tema Vakfı kurucularından Artvin doğumlu Nihat Gökyiğit’e ait. Bölgede saf Kafkas arılarını varlığını sürdürdüğünü keşfeden Gökyiğit, bu ırkın doğal alanında korunması ve üretilen balın satılarak köylüye gelir getirmesi için canla başla çalışmış. Üç önemli arı ırkından biri olarak kabul edilen Kafkas arısı, dünyanın en lezzetli ve sağlıklı ballarından birini üretme kapasitesine sahip. Saf olması önemli çünkü, genelde yapılan gezgin arıcılık yani arıları Ege, Akdeniz bölgelerine ya da Anadolu’ya taşıyarak yapılan üretim; lokal arı ırklarını melezlendiriyor ve saf ırklar zamanla yok oluyor.

Kafkas arıları diğer cinslere göre daha uysal, ayrıca bu cinsin hortumları normal bal arılarından daha uzun. Dolayısıyla çiçekte bulunan özleri daha derinden çekebiliyorlar. Bölgenin sert ve dağlık iklimine dayanıklı 1200’ün üzerindeki bitki çeşidi de buranın balını eşsiz kılmaya yetiyor. Bu sayede türlü yoklukla mücadele eden bölge köylüleri de önemli bir gelir kaynağı elde etmiş oluyor. Havza ormanlarının en hakim bitkisi kestane. Karayemiş ve mor ormangülü de üretimde etkili olan bitkilerden. Farklı ekosistemlere sahip olması, zengin bitki çeşitliliği ve sürdürülebilir kalkınma faaliyetleri ile UNESCO tarafından Dünya Biyosfer Rezervleri Ağı’na da dahil edilen bölge giderek daha fazla gelişiyor. Her yıl Ağustos sonlarında, Macahel Eğitim-Kültür Dayanışma Vakfı ve Tema işbirliğiyle düzenlenen bir ‘Saf Kafkas Arı ve Bal Festivali’ de gerçekleştiriliyor.

Rize’nin Karakovan Balı

Karakovan balı bulabileceğiniz Rize ormanlarında, ağaçların arasına yerleşmiş iri kovanları izlemek büyük keyif. Karakovan, ıhlamur ya da kestane gibi geniş gövdeli ağaçlardan elde edilen doğal bir bal. Yani arıya hiçbir müdahale yapılmadan tüm peteği ve balı kendileri yüzde 100 doğal olarak üretiyor. Karakovanlar yüksek rakımlı yerlerde kaya oyuklarına ya da ağaçların yüksek dallarına yerleştiriliyor. Bu arıları kışın soğuğundan, kovanları da ayı saldırılarından koruyor. İkizdere’nin güneyinde bulunan Anzer Yaylası balıyla meşhur. Her türlü hastalığa şifa verdiğine inanılan bu bal, yüksek fiyatlardan alıcı buluyor. Hemşin taraflarında yapılan karakovan balının ise, bölgenin meşhur Anzer balından aşağı kalmadığı, hatta daha iyi olduğu yönünde yorumlar çok. Karakovan balı bulmak eskisi kadar kolay değil. Eskiden ıhlamur ağaçlarından kocaman karakovanlar yapılırmış. Artık kovan boyutları daha küçük. Pek çok yerde ihtiyacı karşılamak için fenni bal üretiliyor. Fenni bal kovanları içine, balmumundan yapılan bir çerçeve konuluyor. Böylece bütün peteği kendisi yapmakla uğraşmayan arı, enerjisinden tasarruf ederek daha çabuk bal üretebiliyor.

Erfelek’in Kestane Balı

Doğal arıcılıkla uğraşan, bu meşakkatli işe gönül veren arıcılar, yaylalarda zorlu yaşam koşullarına direnenlerden farksız. Arılarla ilgilenmek, balı üretmek büyük bir tutku ve bağımlılık, en çok da sabır işi. Söylenilenlere göre sakin bir mizaca sahip olmak da önemli.

Kestane balı için Karadeniz yollarına düşecekseniz Sinop’un Erfelek bölgesini de ihmal etmemek gerek. Leziz kestanesiyle ünlü Erfelek’in kestane balı da haliyle şahane. Bu özel bal, yoğun ve dengeli tadı kiloyla bal yiyebilirmişsiniz gibi hissettirse de, çarpmaması için bir iki çay kaşığından fazla tüketmemek gerekiyor. Soğuk algınlığı, boğaz ağrısı, halsizlik gibi durumlar için birebir.

Kekik ve çam balının kaynağı Ege

Muğla, bal üretiminde ilk sırada yer alan illerden. Datça’da üretilen kekik balları, yoğun aroması ve kıvamlıyla çoğunluğun gözdesi. Datça bademlerinin üzerine dökerek yediğinizde, sizi hiçbir hastalık durduramaz. Çam balının merkezi ise elbette Marmaris. Bölgede akıl alan bir lezzette üretilen çam balı, başlı başına bir ziyaret sebebi. Osmaniye, Marmaris köyleri arasında çam balının yoğunluklu olarak üretildiği yer. Etrafı çam ağaçlarıyla çevrili, doğal yaşamı koruyabilmiş bu güzel köyde, kaymakamlık ve muhtarlığın desteğiyle kurulan bir de bal evi var. ‘Marmaris Bal Evi’nde balın hikayesini, adım adım yapılışını öğrenebiliyor, alışveriş edebiliyorsunuz. Evi ziyaret ederseniz, bal yapımını anlatan video gösterimini kaçırmayın. Arıların muazzam bir içgüdü ve emekle balı üretişlerine şahit olmak, bu sihirli sıvının mucizesine yeniden hayran kalmak için yeterli…