Coğrafi İşaretli Ürünlerle İlgili Merak Ettiğiniz Her şey

Yerel lezzetlerin, mutfak kültürümüzün ve bu kültürün emekçilerinin korunması adına büyük önem taşıyan coğrafi işaret hakkında merak edilen her şey bu yazıda…

Tat hafızamızda yer eden, bizi etkileyen pek çok malzemenin ortak noktası, yetiştikleri topraktan, iklimden ya da onu yetiştiren, işleyen üreticiden aldıkları özgün miraslara dayanıyor. Bugün kaliteli gıdanın, lüksün hem restoranlarda hem de mutfaklardaki tanımı; mevsiminde, doğal ve nitelikli ürüne ulaşabilmek, hikâyesi olan ürünlerin, emeğin peşine düşmekle bütünleşiyor. İşte coğrafi işaretli ürün kavramı tam da bu noktada belirli lezzet kriterlerinin ve geleneksel değerlerin yaşatılması, korunması adına önemli bir rolü üstleniyor.

Peki coğrafi işaret tam olarak ne anlama geliyor? Bir ürünün coğrafi işaretli olmasını sağlayan kriterler neler? Bizim bu ürünleri tüketmemiz, restoran menülerinde görmemiz neden önemli merak ediyor musunuz?

Coğrafi işaret nedir?

Coğrafi işaret, temel olarak bir yöresel ürünün adını ifade ediyor. Daha detaylı bir tanım yapmak gerekirse, coğrafi işaret belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir. Coğrafi işaretler, menşe adı ya da mahreç işareti olarak tescil edilir. Gıda, tarım, maden, el sanatları, sanayi ürünleri coğrafi işaret tesciline konu olabilir.Tıpkı Malatya kayısısı, İzmir Boyozu, Antep baklavası, Gaziantep Bakır El İşlemeciliği gibi.

Yerel gıdaya bakışımızı geliştirmek ve mutfaklarımızda daha sık kullanımını sağlamak adına büyük bir önem taşıyan coğrafi işaretli ürünler, bize yerel gıdanın gücünü, değerini en doğru, dolaysız yolla anlatarak tanıtmayı başarıyor. Yetiştiği bölgenin kendine has toprak yapısından, ikliminden, güneşinden, yağmurundan ya da içerisinde kullanılan bölgeye özgü bir malzemeden aldığı karakterle şekillenen, üretim biçimiyle, lezzetiyle farklılaşarak ünlenen lokal ürünlerin hepsi coğrafi işaret için potansiyel taşıyor. Belirlenen kriterleri karşılayan ürünlerin aldığı tescile ise coğrafi işaret deniliyor.

Coğrafi işaretin amacı en temelinde bu ürünlerin korunmasını, yaşamasını sağlamak. Tabii alınan tescil, ürüne büyük bir pazarlama gücü katıyor, tanınmasını kolaylaştırıyor ve üreten üreticiyi koruyan kolektif bir hak haline geliyor.

Çünkü pek çok sahte üretim tescil sayesinde engellenebiliyor. Ekonomik katkısının yanı sıra malzemenin kültürün korunması açısından da yüksek önem taşıyor.

Üreticinin kazancı öncelik

Üzücü bir tezat ki teknoloji gelişip ulaşım kolaylaştıkça bizim küçük çaplı üreticilerle iletişimimiz azalıyor. Yaşatılan geleneklere, lokal lezzetlere ulaşımımız zorlaşıyor. Oysa Kars’ın köylerinde bin bir emekle yapılan Kars Kaşarı, sadece bölgedeki hayvancılığın, peynirciliğin devamını değil aynı zamanda bir geleneğin sürdürülebilirliğini de temsil ediyor. Zile pekmezi, bağdaki üzümün bozumundan, dev kazanlarda kaynayan pekmeze dönüşmekle kalmıyor, bir çok geleneksel tatlı tarifinin de ana malzemesi haline geliyor. İncelikle işlenen böyle özel lezzetleri korumak, sofralarımızda yer vermek; üreticinin yaptığı kaliteli işi, emeği sürdürmesine imkan sağlıyor. İşte ‘Coğrafi İşaretli Ürün’ kavramı böyle binlerce nitelikli yerel ürünü gün yüzüne çıkarıyor, herkes için daha kolay ulaşılabilir hale getiriyor.

Coğrafi İşaret Tescili nasıl alınıyor?

Türkiye’de coğrafi işaret tescili Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından veriliyor. Sağladığı haklar belli bir kişiye veya kuruluşa ait değil. Dolayısıyla tek bir üreticinin haklarını değil, tescil belgesindeki şartlara uygun üretim yapan ve pazarlayan herkesin haklarını koruyor. Ürünün kendisi tescil aldığı için, ürünü yetiştirirken istenilen koşulları sağlayan her üretici faydalanabiliyor. Üç farklı coğrafi işaret etiketimiz var:

1. Menşe Adı tek bir bölgeye özgü olan ve sadece o bölgede üretilen ürünler için veriliyor. Edremit zeytinyağı, Malatya kayısısı bu etiketin örneklerinden.
2. Mahreç işareti bölgeye özgü malzemeyi ve koşulları temin ederek farklı yerde de üretilebilen ürünler için geçerli. Antep baklavası bu işaretin örneklerinden. Antep fıstığını ve işin ustalık kısmını gereğince temin edenler Antep baklavası adını kullanabiliyor.
3. Geleneksel ürün için ise Türk lokumu ya da menemen gibi örnekleri vermek mümkün.

Avrupa’da güçlü bir gelir kaynağı

İşin bir de ürünleri dünyaya tanıtma ayağı var ki bu milli gelir anlamında büyük bir potansiyel anlamına geliyor. Avrupa’nın pek çok ülkesi coğrafi işaretli ürünleri sayesinde satış rakamlarını dünya çapında yükseltiyor. Örneğin İtalya, ünlü balzamik sirkesiyle (Aceto Balsamico Di Modena IGP) 1 milyar Euro civarında satış geliri elde ediyor.

Taşköprü sarımsağının ya da Finike portakalının başka ülkelerde de bolca tüketilmesi ve bize büyük bir gelir sağlaması uzak ya da zor bir ihtimal değil sadece doğru adımları sırasıyla atmak ve gereken desteği sağlamak gerekiyor.

Ciddi bir gelir potansiyelinin önünün açılması için elbette üreticiden, kooperatif ve birliklere, birey olarak biz tüketicilere ciddi görevler düşüyor.

Metro Türkiye desteği

Coğrafi işaretli ürünlerin keşfedilmesini sağlamak; restoranları ve şefleri farklı özellikleriyle öne çıkan bu özgün ürünlerle tanıştırmak adına önemli adımlar atan öncü kurumların başında Metro Türkiye geliyor. 2012 yılında başlattıkları Coğrafi İşaretli Ürünler projesi; gastro ekonomiye kattığı değerle ayrıca öne çıkıyor. Proje kapsamında devam eden yerel ürün çalışmaları Bursa siyah inciri ve Kapıdağ mor soğanı gibi ürünlerin keşifleriyle başlıyor. Potansiyel ürünlerin tescillenme sürecine destek veriliyor. Metro Market’in sunduğu ürün alım garantisi ise en önemli adımlardan birini oluşturuyor çünkü ürünlerin market raflarına çıkarılması, satışının yapılması küçük çaplı üreticinin üretimi devam ettirmesini sağlıyor. Hali hazırda tescilli ve tescile aday etiketli ürünler 10 farklı ülkeye ihraç da ediliyor.

Yaklaşık 3 bin potansiyel ürün

Bugün Metro Türkiye raflarında 130’dan fazla coğrafi işaret tescilli ve aday ürün yer alıyor. Bu dev rakamın sadece 400 kadarı tescil için aday olabilmiş durumda. Metro Türkiye bir aday ürün logosu çıkararak bu potansiyel sahibi ürünleri de satışa çıkarıyor.

Avrupa’da tescil alan ürün sayımız ise yazık ki sadece üç: Antep baklavası, Malatya kayısısı ve Aydın inciri.

Şef ve restoranların rolü

Etiketli ürünlerin restoran menülerine taşınması, şefler tarafından sıklıkla kullanılması ve tüketicide bu yönde yaratılan beklenti bir diğer önemli adım. Metro’nun restoran ve şeflerle birlikte kurduğu ürün ağı, tescil alan ürünlerin restoran menülerinde yer bulmasında ve şeflerin radarına girebilmesinde büyük rol oynuyor. Restoran menülerine giren işaretli ürünler hem restoranın lezzet kalitesini artırarak ilgi çekiyor, hem de hayvancılıktan tarıma üreticiye kazanç sağlayan bir sisteme dönüşüyor.

Raflarda neler var?

Soframıza koyduğumuz ürünleri çeşitlendirmek, coğrafi işaret etiketi taşıyan ürünlere, üreticisine destek vermek sürdürülebilirlik adına yapabileceğimiz en kolay yatırımların başında geliyor. Bugün Metro Market raflarında aşağıda sıralanan coğrafi işaret tescilli ve aday ürünleri kolaylıkla bulup almak, tatlarını ve hikâyelerini keşfetmek mümkün.

Adana Biber Salçası, Adana Karpuzu, Adana Şalgamı, Afyon Kaymağı, Akçaabat Köftesi, Akhisar Domat Zeytini, Akhisar, Uslu Zeytini, Akşehir Kirazı, Alanya Avokadosu, Amasya Çiçek Bamyası, Anamur Muzu, Antakya Sürkü (Antakya Çökeleği), Antep Fıstığı, Antep Firiği, Antep Kuruluk Patlıcanı (Gaziantep Kuru Patlıcanı), Antep Menengiç (Melengiç) Kahvesi, Antep Peyniri / Gaziantep Peyniri / Antep Sıkma Peyniri, Arapgir Köhnü Üzümü, Arapgir Mor Reyhanı, Ardahan Kazı, Aydın İnciri, Aydın Kestanesi, Ayvalık Zeytinyağı, Balıkesir Kuzu Eti, Bayramiç Beyazı, Bayramiç Elması, Beypazarı Kurusu, Birecik Patlıcanı, Bodrum Mandarini, Bolu Kanlıca Mantarı, Boz İç Antep Fıstığı (Boz İç Fıstık, Boz İçi Fıstık), Buldan Bezi, Bursa Bıçağı, Bursa Siyah İnciri / Bursa Siyahı / Siyah Bursa İnciri, Bursa Şeftalisi, Champagne, Cimin Üzümü, Çağlayancerit Cevizi, Çay İlçesi Vişnesi, Çubuk Turşusu, Denizli Leblebisi, Diyarbakır Karpuzu, Edirne Beyaz Peyniri, Edremit Körfezi Yeşil Çizik Zeytin, Edremit Zeytinyağı, Ege İnciri, Ege Sultani Üzümü, Elazığ Boğazkere Üzümü, Elazığ Öküzgözü Üzümü, Ereğli Siyah Havucu, Erzincan Tulum Peyniri, Erzurum Civil Peyniri, Eşme Ayvası, Eşme Yörük Kilimi, Ezine Peyniri, Ezine İnek Peyniri, Finike Portakalı, Gaziantep (Antep) Biber Salçası, Gaziantep Bakır El İşlemeciliği, Geleneksel Türk Ahududu Likörü, Geleneksel Türk Çilek Likörü, Geleneksel Türk Gül Likörü Geleneksel Türk Kayısı Likörü, Geleneksel Türk Vişne Likörü, Gemlik Zeytini, Gorgonzola, Grana Padano, Gümüşhane Dut Pestili, Gümüşhane Kömesi, Güney Ege Zeytinyağları, Hellim / Halloumi, Hınıs Fasulyesi, Isparta Gülü, İncesu Karaevrek Üzümü, İpsala Pirinci, İsabey Çekirdeksizi Üzümü, İspir Kuru Fasulyesi, İzmir Boyozu, İzmir Tulum Peyniri, Kağızman Uzun Elması, Kale Biberi, Kalecik Karası Üzümü, Kapıdağ Mor Soğanı, Karacabey Soğanı, Karacadağ Pirinci, Karaman Divle Obruğu Tulum Peyniri, Kargı Tulum Peyniri, Kars Kaşarı, Kastamonu Çekme Helvası, Kayseri Mantısı, Kayseri Pastırması, Kayseri Sucuğu, Kırıkhan Havucu, Kırıkkale Kılıçlar Soğanı, Kırkağaç Kavunu, Kırklareli Hardaliyesi, Kırklareli Kıvırcık Kuzu Eti, Korkuteli Karyağdı Armudu, Kuzey Ege Zeytinyağları, Lamas Limonu, Malatya Dalbastı Kirazı, Malatya Kayısısı, Maraş Biberi, Maraş Dondurması, Mardin İmlebbes (Badem Şekeri), Marmaris Çam Balı, Mersin Cezeryesi, Mustafakemalpaşa Peynir Tatlısı, Mut Kayısısı (Yaş Sofralık), Nevşehir Kabak Çekirdeği, Niksar Cevizi, Ödemiş Patatesi, Parmigiano Reggiano (Parmesan Peyniri, Piraziz Elması, Rakı, Rize Çayı, Safranbolu Lokumu, Salihli Kirazı, Scotch Whisky (İskoç Viskisi), Seferihisar Mandalinası, Siirt Fıstığı, Şanlıurfa Biberi, Tarsus Beyazı Üzüm (Topacık), Taşköprü Sarımsağı, Türk Kahvesi, Türk Lokumu (Turkish Delight), Türk Rakısı, Urla Sakız Enginarı, Ünye Beyaz Bentoniti, Yamula Patlıcanı, Zile Kömesi, Zile Pekmezi

Konu ile ilgili görüş ve bilgi aldığımız Metro Coğrafi İşaretler Yöneticisi Dr. Enes ASLAN’a teşekkür ederiz.