Yeldeğirmeni’nin En İyi Mekanları

Sanat Tarihçisi, Öğretim Görevlisi Arda Can Özsu
Yeldeğirmeni’ne gelenlerin bu lokasyonlara daha dikkatli bakmasını öneriyor:

Kent Belleği ile Çağdaş Sanatın Buluştuğu Semt: Yeldeğirmeni

Adını 1774-1789 yılları arasında halkın ve ordunun un gereksinimini karşılamak için I. Abdülhamid döneminde yaptırılan yel değirmenlerinden alan Kadıköy’ün Yeldeğirmeni semtine sanatsal ve kültürel bir pencereden bakmaya ne dersiniz? O halde her ne kadar yel değirmenlerinin yerinde yeller esse de kent belleğine ve çağdaş sanata birlikte dokunan yapısıyla ismini aldığı yapıların yerini başka değerlerle dolduran semti birlikte deneyimleyelim.

Denize açılan ızgara planlı sokaklarıyla ve Avrupai tarzda inşa edilmiş yapılarıyla Yeldeğirmeni, çok kültürlü, çok sesli ve çok milletli bir tarihi geçmişe sahip olduğunu hemencecik duyumsatıyor. Semtin değişim ve dönüşümünü anlamak için iki önemli gelişmeye bakmak ve ardından yola çıkmak bizim için iyi bir seçenek olacak. Zira 1872 tarihinde Kuzguncuk Dağhamamı’nda gerçekleşen yangın sonrası başta Yahudiler olmak üzere pek çok Ermeni’nin ve Rum’un akın ettiği Yeldeğirmeni, 1906-1908 yılları arasında yapılan Haydarpaşa Garı’na yakın konumuyla bu kez de Almanların ve İtalyanların tercih ettiği bir muhite dönüşür. Semtin nüfusuna ilerleyen yıllarda I. Dünya Savaşı sırasında Anadolu’daki Rumların İstanbul’a, bir diğer deyişle trenle Haydarpaşa Garı’na gelmeleri nedeniyle bir başka göç daha yaşanır; savaş sonrası İtilaf Devletleri (İngiltere, Fransa, İtalya) tarafından işgale uğrayan İstanbul’la birlikte semt, düşman güçlerinin kontrolünde zor zamanlar geçiren Müslüman ahalinin hayli çetin günlerine de tanıklık eder. Bu tarihi ön bilgilerden sonra semtin görülmesi gereken farklı kimliklerinden doğan binalara ve duvar resimleriyle renklenen cephelere doğru keşfe çıkalım.

Valpreda Apartmanı

Anadolu yakasının ilk apartman semtlerinden olan Yeldeğirmeni’nin simgeleşmiş yapısıdır. Apartmanın diğer bir adı Haydarpaşa Garı’nın inşaatında emek veren İtalyan taş ustalarının ikamet etmesi nedeniyle İtalyan Apartmanı’dır. Balkonlarındaki ferforjelerin de demiryolundan artan demirlerle bu ustalar tarafından yapıldığı rivayet edilir. Diğer taraftan yapının müteahhitti ise Yeldeğirmeni’ndeki pek çok binada adı geçen Levi Kehribarcı’dır. Valpreda Apartmanı’na yakın bir konumda bulunan, vakti zamanında yazar Mario Levi’nin de yaşadığı Kehribardji Apartmanı’nı da aynı kişi yaptırmıştır. Valpreda Apartmanı’nda ise Bağdat Caddesi’nin nazım planını yapan şehir plancısı Aron Angel’in babası yaşamıştır.
Valpreda Apartmanı konumu

Ahmet Haşim Evi

Osmanlı’nın son dönemlerine damga vuran Fecr-i Âtî edebiyat topluluğun üyesi olan sembolist yazar Ahmet Haşim’in bir dönem yaşadığı evdir. Aynı zamanda bir başka zaman diliminde ilk Türk kadın ressamlarımızdan Bedia Güleryüz de bu evde yaşamıştır. Evi farklı kılan bir diğer özellik ise, Haydarpaşa Garı’na yakın konumu dolayısıyla işgal döneminde İngilizler tarafından karakol yapısı olarak kullanılarak Anadolu’ya silah taşınmasının engellenmeye çalışıldığı yapılardan bir tanesi olmasıdır.
Ahmet Haşim evi konumu

Sünget Apartmanı

Haydarpaşa Garı’nda çalışan Alman mimarların ve mühendislerin lojmanıdır. Geç Osmanlı Dönemi’nin önde gelen Hırvat haritacılarından Jacques Pervititch’in 1906 yılındaki haritasında Schüller-Pedotti Apartmanı olarak kayıtlıdır. 1930’larda pek çok yer isminin Türkçeleştirilmesiyle birlikte yapının ismi değişir ve yeni adı Ankara Han olur. Günümüzde ise apartmanın adı Sünget’dir. Öte yandan yapının 1906’daki isminin farklı bir hikayesi vardır. Valpreda Apartmanı’nın karşısında bulunan ve ilk yapıldığında Alman Okulu olan, işgal döneminde İngiliz Okulu’na çevrilen, 1935’te ise bir Türk Okulu’na dönüştürülerek Osmangazi İlkokulu adını alan ve eğitim yapısı özelliğine devam eden binanın Alman Okulu döneminde öğretmenlik yapmış bir kişidir Schüller. Pedotti ise, Tuzla’da kiremit fabrikası sahibidir.
Sünget Apartmanı konumu

Yeldeğirmeni’ndeki mural çalışmalar yapan üç sokak sanatçısı

Bu bölümü ise semtin bellek mekanlarına farklı bakışlar sunan üç farklı sokak sanatçısına ayıracağız. İlki Karakolhane Caddesi üzerinde yer alan ABD’li Freddy Sam’in çalışması olacak. Sam’in sloganı güzergahımızda demek istediklerimizi özetleyen cinsten. “Şehrin ruhundaki griliği ortadan kaldırmak sanatçıların, müzisyenlerin ve şairlerin işidir.” Sanatçı seçtiği farklı renkler ve figürlerle Yeldeğirmeni’ne tam da bu noktada dokunur.

Freddy Sam’in işine çok yakın bir yerde, yine aynı cadde üstünde bu defa Brezilyalı Claudio Ethos’un muralıyla karşılaşırız. Ethos, insanların kontrolleri dışındaki güçler tarafından ele geçirilmelerini ve şehirlerinin istila edilmesini ele alarak ve sorgulayıcı işler üreterek sanatını meydana getirir. Karakolhane Caddesi’ndeki bu iki duvar resminden sonra Yeldeğirmeni’nin hem tarihi binalarıyla hem de sokak sanatı eserleriyle öne çıkan sokağı olan İskele Sokak’ta soluklanıp yavaş yavaş gezintiyi tamamlayalım.

Ethos gibi Latin Amerikalı olan ve Arjantin’in yerel kültürüne, belki de Patagonya coğrafyasının etnokültürel geçmişine yer veren Jaz’ın fantastik temalı çalışmasına bakalım. Jaz’ın bu işinin çevresine de göz atmak gerek. Günümüzde Yeldeğirmeni Sanat olarak bilinen eski Notre Dame du Rosaire Katolik Kilisesi, bitişiğinde ise Kemal Atatürk Anadolu Lisesi, eski adıyla St. Euphemie Kız Okulu yer alır. Böylelikle Yeldeğirmeni’nin tarihi yapılarıyla konuşan çağdaş bir sanatsal dil semti benzerlerinden biraz daha farklı kılarak ziyaret edenlere yeni görme biçimlerini birlikte sunar.

Eğer Yeldeğirmeni’nden daha fazla keşfedecek yer arıyorsanız,
Moda’nın eşsiz mekanlarını da mutlaka ziyaret edin.
Moda’nın en iyi lezzet durakları için hemen buraya tıklayın ve
lezzet yolculuğunuza devam edin!