Koku Tasarımında Yapay Zekanın Rolü
Yazı Boyutu:
Gelecek zamanda daha sık karşılaşacağımız AI ile bağdaştırılan koku tasarım konusunu Türk parfümörler OGGUSTO için yorumluyor.
Günümüzde her alanda karşımıza çıkan Artificial Intelligence (AI), parfüm ve koku tasarım sürecinde de varlığından söz ettiriyor. Hazırdaki veri tabanlarına kolay erişim sağlayan bu sonuç odaklı sistem, teknolojiyle koku moleküllerini buluşturan çalışmalar yapıyor. Özellikle hızlı ilerleyen bir tasarım süreci oluşturan yapay zekâ, kimi parfümörler için duyguları göz ardı etmesiyle sorgulanırken, kimileri için yeni ihtimaller yaratması ve inovatif olması sebebiyle sıcak karşılanıyor. Gelecek zamanda daha sık karşılaşacağımız AI ile bağdaştırılan koku tasarım konusunu Türk parfümörler OGGUSTO için yorumluyor.
Parfümör ve Koku Uzmanı Vedat Ozan
AI’ın sunduğu olanaklardan faydalanarak yaratılan kokular hakkında neler düşünüyorsunuz? Gelecek dönemde sayılarında artış görecek miyiz?
Kısa dönemde olmasa da zaman ilerleyip AI daha da geliştikçe muhtemelen sayıları da artacak. Şu an için yetersiz, zira basit bir çiçek veya meyve akorunun formülünü dahi talep ettiğinizde çok fazla zorlanıyor. Verdiği formülün doğruluğunu kontrol etmek de o formülü (küçük ölçekte de olsa) gerçek hayatta karıştırmaktan geçiyor. Yani dediği maddeleri alıp, birebir uygulamanız lazım. Bu da söylediğini kontrol etmenin dahi maliyetli bir işlem olduğunu gösteriyor, zira söylenenle gerçek koku uyuşmadığında örneklemeniz de örnekleme için harcadığınız kıymetli ham maddeniz de çöpe gitmiş oluyor.
Bir süre AI ile tasarlanmış parfümler sadece koku profili değil, aynı zamanda ‘AI ile tasarlanmış olmak’ ayrıcalığı üzerinden pazarlama söylemi oluşturacaklar. Belki de bu söylem yer yer kokunun da önüne geçecek, ‘bir elektronik makinenin tasarımını giyiyor olmak’ ayrıcalığı para edecek. Ancak unutmayalım ki, parfümör çeşitliliğinin yaşandığı bir dünyada gerçek isimlerin hikâyeleri çok daha çeşitli ve zengin olabiliyor. Bu anlamda ben bir eski kuşak olarak, AI XYZ’nin parfümünü koklarken asla Edmond Roudnitska’nın parfümünü koklarken yaşadığım duygusal zenginliği yaşayamayacağım.
Bir süre AI ile tasarlanmış parfümler sadece koku profili değil, aynı zamanda ‘AI ile tasarlanmış olmak’ ayrıcalığı üzerinden pazarlama söylemi oluşturacaklar.
Özetle, son otuz yıl içinde gelmiş olduğumuz noktada parfümü tasarlayan isim, tasarladığı kokudan ayrı olarak bir artı değer katıyor o parfüme ve tabii markaya. Bunu zorlayabilir mi AI, göreceğiz. Bir diğer yandan, daha yetkin hale geldiğinde en azından belli bir aşamaya kadar yapılan çalışmalarda, son ürün değilse de ara ürün üretimlerinde bir dereceye kadar işleri kolaylaştırır veya hızlandırır mı? Tabii, orası kesin. Bedelinin ayrıcalıklı olmayı kaybetme pahası olmamasını dilerim.
Kullanıcının belirli bileşenlere verdiği duygusal tepkiyi haritalamak için geliştirilen yapay zekâ konusundaki görüşleriniz neler? Belirli bir kokunun hangi duyguyu, örneğin mutluluğu ortaya çıkaracağı söyleniyor. Sizce bu sayede ortaya çıkarmak istenen duyguların doğru bir kokusunu yakalamak/yaratmak mümkün mü?
Mutluluk gibi kavramları sadece tek bir duyuyla, yani kokuyla yakalamak mümkün olsaydı hayat ne kadar kolay yaşanır bir yer olurdu! Ne yazık ki gerçek öyle değil ve sürdürülebilir mutlu olma halleri için bu kadar kısa yollar yaratmak, bu halin tek bir duyu üzerinden gerçekleşmesini beklemek imkânsız. Ne var ki, genel kabuller üzerinden giderek ve kültürel farkları da dikkate alarak belirli insan grupları için algoritmalar çıkartmak, bu algoritmaları da kokularla eşleştirmek mümkün.
Bunu zaten yapan şirketler vardı ve biz sürülebilir parfümler dışındaki kokulu ürünlerde bu algoritmalar üzerinden harcama yapıyoruz. Örneğin, kültürel olarak kalıtılmış belleğimizde temizlikle limon kokusunun ilişkilendirilmiş olması bize bulaşık deterjanlarının ezici çoğunluğunun limon kokması olarak yansıyor. Burada yapay zekânın kısa dönemde yapabileceği en fazla hazır algoritmaları veri tabanında değerlendirerek ve farklı kültürlere ait demografik ilişkilendirmeleri kullanarak yeni önermelerde bulunmak olabilir.
Karşı değilim ama aşırı sempatikleştirmeyi de anlamsız buluyorum. Bu çekincelerim hep kısa dönem için. Uzun dönemde işler farklı ilerleyebilir. Her şey çok hızlı değişiyor. Yakında “Gerçek nedir?”, onu bile kaybedebileceğimiz bir dünyaya geldiğimizde “İmal edilmiş gerçek”, AI üretimi olarak karşımıza çıkabilir. Buraya doğru giden bir dünyada her değişimin gelişim demek olmadığını inşallah hiç unutmayız.
Junior Perfumer Koray Sevinç
Parfümör olmak için neler gerekli? Ülkemizde koku uzmanlığı ne denli yaygın?
Kokulara çocukluğumdan gelen dizginlenemez bir merakım vardı. Bunu meslek olarak yapmaya karar verdiğim yıllarda ulaşabileceğim insan sayısı oldukça kısıtlıydı. Bizim ülkemizde parfümeri ekolüyle yetişmiş bir otorite de yok ne yazık ki. Parfümeri yeni yeni bilinmeye başlanan ve revaçta olan bir sektör haline geldi. Parfümör olmaya karar verdiğim dönemlerde neredeyse hiç kendim gibi bu işi tutkuyla yapmak isteyen kimseyle karşılaşmamıştım ama şu an ‘Bu mesleği nasıl yapabilirim ya da sektörde nasıl çalışabilirim?’ sorularıyla çok fazla karşılaşıyorum.
Güne nasıl başlıyorsunuz, koku anlamında neler size ilham verir?
Güne temiz bir burunla başlamak çok önemli. Bu nedenle, önce temiz bir hava alır ve gün içinde bolca su içerim. Her zaman olmasa da vetiver, paçuli, sedir ağacı gibi odunsu notaları kokladıktan sonra projelerime başlıyorum. Bu beni motive ediyor ama dediğim gibi bunu her zaman yapmıyorum. Bir parfüm üzerine yoğunlaşacaksam öncesinde herhangi bir şey koklamamaya gayret ediyorum.
İlham, beklenmedik bir anda karşınıza çıkabiliyor. Çünkü koku her yerde. Hiç bilmediğiniz bir yolda yürürken karşınıza aniden çıkan bir sokaktan, doğada yürürken kokusunu ilk defa duyduğunuz bir çiçekten, seyahat ederken ya da müzik dinlerken… İlham her yerde!
Yapay zekâ ile tasarlanan koku formüllerinin farkı nedir?
Koku, son derece kişisel ve özel bir kavram. Koku duyusunun duygularla genel kabul gören kuralları varmış gibi görünse de aslında yok. Lavantanın ya da sandal ağacının rahatlatıp, stres düzeyini düzenlemesi durumu herkeste aynı işlemiyor çünkü herkesin kokusal hafızasında travmatik anılarla örtüşen hikâyeleri var. Bu nedenle, kokuları formüle etmek yapay zekânın yapamayacağı bir insan dokunuşu gerektiriyor açıkçası.
AI olanaklardan faydalanarak yaratılan kokular hakkında neler düşünüyorsunuz? Gelecek dönemde sayılarında artış görecek miyiz?
Koku firmaları AI teknolojisiyle koku moleküllerini buluşturan çalışmalar yapıyor. Bu gibi inovasyonlar parfümörlerin daha başarılı formüller ortaya çıkarmasını hedefliyor. Ayrıca tüketicilerin yapay zekâyı kullanarak kendi formüllerini elde etme olanağı da sunuyor. AI, parfümerinin geleceğinde yaratım sürecini hızlandırmak ve müşteriyi memnun etmek için zorunlu bir ihtiyaç olacak.
Sizce AI’daki veri odaklı yaklaşım parfümün yaratıcı oluşumuyla nasıl örtüşüyor?
Parfümörler bir kokuyu formüle ederken çok yönlü düşünmek zorunda. Tasarım sürecinde kendi kokusal geçmişimizden ve duygularımızdan da yararlanıyoruz. Ben en basit formüllerimde bile beni konforlu ve mutlu hissettiren molekülleri ya da doğal ham maddeleri mutlaka kullanıyorum. AI, daha sonuç odaklı bir çalışma sistemine sahip olduğu için duyguların göz ardı edildiği ama daha hızlı ilerleyen bir tasarım süreci yaratıyor.
AI, parfümerinin geleceğinde yaratım sürecini hızlandırmak ve müşteriyi memnun etmek için zorunlu bir ihtiyaç olacak.
Siz koku tasarlarken teknolojiden ne denli yararlanıyorsunuz?
Yeni moleküllerin sentezi bize keşfedilmemiş olfaktif bir tasarım imkânı sağlıyor ve ayrıca çevreye ve insan sağlığına daha duyarlı kompozisyonları da mümkün kılıyor. Sadece parfüm değil; ortam kokulandırma, kişisel bakım, çamaşır bakımı gibi birçok kategoride kokuyu daha iyi hissettiren, ömrünü uzatan ve mod yükselten teknolojiler müşterilerimizin tüketiciyle olan bağını da güçlendiriyor.
Parfümör Ömer İpekçi
AI’ın sunduğu olanaklardan faydalanarak yaratılan kokular hakkında neler düşünüyorsunuz?
Bugün “Yapay zekâ ile hazırlandı” benzeri ifadeler çoğu medyumda dikkat çekici bir buzzword olarak ya da “Yapay zekâ ile hazırlanan ilk parfüm!” gibi şeyler söylemek için kullanılıyor. Tabii gerçekten avangart, teknolojiyi samimi bir şekilde kullanmaya çalışanlar da var ama bu çalışmalar ana akım değiller.
Bu teknolojiden faydalanarak yaratılan kokularda elbette artış göreceğiz ama bugünkü gibi reklamının yapılacağını, açıktan söyleneceğini sanmıyorum. Teknoloji işe yaradığı oranda kullanılıyor, hikâye de öyle. Örneğin GC/MS teknolojisi bugün sürekli kullanılsa da hiçbir hikâyede yeri yok. Yine headspace teknolojisi çok kısa bir süre hikâyeleştirildi ama sonra ortalıkta görünmedi. İşimizi gerçekten kolaylaştırdığı zaman zaten standart pratiğin bir parçası olacak.
Dijital dünyanın imkânları, koku uzmanlığıyla nasıl birliktelik yakalıyor? Tasarlanan kokular, çıkış noktası olarak hangi verilerden yararlanıyor?
Koku yaratımında yapay zekânın henüz dildeki ya da görseldeki yetkinliği yok. Bu teknolojiler çok büyük miktarlarda örnekleme ihtiyacı duyan teknolojiler. Yani bir sisteme 1900’lerden beri yapılmış her türlü kokunun formülünü, onlar hakkındaki yapılmış yorumları, insanların algılayış biçimlerini vs bütün Metadata’yı versek bile bu dil ve görüntü modellerine oranla devede kulak kalır.
AI, bugün en çok hazırdaki veri tabanlarına kolay erişim için ve fikir verici olarak işe yarıyor diyebilirim. Yani biraz insanların wikipedia yerine ChatGPT’den aynı bilgilere ulaşmaya çalışması gibi. Ortada yeni bir veri yok ama bu veriye erişim daha kolay.
Bir artı olarak, yapay zekâ denilen dil modelleri farklı veri tabanları arasında da ilişki kurabiliyor. Örneğin, Yalnızca yeşil bir parfüm yapmak istiyorum” diye yapay zekâ ile iş birliği yapan biri, yapay zekâ tarafından “yeşil” kavramı ile ilişkili ham maddelere yönlendirilebilir, yeşil rengin ve materyallerin sembolizmini öğrenebilir, yeşil bir parfümün potansiyel hikâyelerini bulabilir. Bunların hepsinin aynı ve kolay iletişim kurulabilen bir kaynaktan yapılması güzel.
AI koku üretim aşamalarını nasıl yorumlarsınız? Yapay zekâ ile tasarlanan koku formüllerinin farkı nedir?
Bunu daha çok teorik olarak cevaplayacağım çünkü dediğim gibi bu süreç henüz yalnızca çok küçük projelerde mevcut ve emekleme aşamasında. Yapay zekânın temel avantajları, kolay görülmeyen örüntüleri hızlı bir şekilde bulmak ve verilen brief’leri tatmin edecek “yeterince iyi” sonuçlar vermek. Bunlardan birincisi, parfümörlerin aklına gelmeyen ihtimalleri ilham olarak sunarak kendi konfor alanlarının dışına daha rahat çıkmalarını sağlıyor. Bu yaratıcı olarak heyecan verici bir şey.
İkincisi ise, hızlı üretilecek ve pek sanatsal kaygı gütmeyen, fonksiyonel işlerde uzmanlık gereksinimini ortadan kaldıracak. Örneğin, piyasanın zaten taklit ve versiyonlarla ilerleyen ve işlem hacminin ezici çoğunluğunu oluşturan işler artık yapay zekâ ile yapılabilir olacak. Bu aynı zamanda halka hitap eden “kişisel” parfümler yapılmasını da sağlayabilir. Tüketici kendine özel bir parfümü oldu diye ve “güzel” kokuyor diye mutlu olacak. Bu benim için heyecan verici olmasa da milyonlarca insan için bir oyun olacaktır.
Aktif olarak yapay zekâyı bana daha iyi asistanlık yapabileceği bir şekilde eğitmeye de çalışıyorum, o yüzden bu aralar teknoloji de benden yararlanıyor diyebilirim.
Siz koku tasarlarken teknolojiden ne denli yararlanıyorsunuz?
Her türlü sanatsal üretimde mantık, duygu ve içgüdü beraber çalışır. Benim pratiğimde de öyle. Teknolojiyi seviyorum çünkü bize yeni ihtimaller yaratıyor ve yapmaktan hoşlanmadığımız kısımları kolaylaştırabiliyor. Örneğin, şarapla alakalı bir koku yapmak istediğim ve bunun sürecine girdiğim zaman hem bununla alakalı hikâyeler topluyorum hem de şarap içindeki aromatik bileşenlere dair verileri toplayıp analiz ediyorum. Bu verilere ne kadar kolay erişirsem o kadar iyi. Bugün yapay zeka olmasa da bu verilere erişilebiliyor ve bu kafa karıştırabilecek kadar büyük bir zenginlik. Bir parfümün eskizleri, notları, moodboard’u, playlist’i, ilişkili bilimsel çalışmaları yan yana durdukça benim organik zekam daha mutlu olduğu üretimler yapabiliyor. Fakat işin sonunda yaratılan şey bir duygu, bir dışavurum ve bunu onaylayacak olan bir sanatçı. Aktif olarak yapay zekâyı bana daha iyi asistanlık yapabileceği bir şekilde eğitmeye de çalışıyorum, o yüzden bu aralar teknoloji de benden yararlanıyor diyebilirim.
