Çocuklarda Göz Sağlığı Tanı ve Tedavileri

Koç Üniversitesi Hastanesi Göz Hastalıkları doktorlarından Ayşe Yıldız Taş çocuklarda göz sağlığıyla ilgili bilinmesi gerekenleri anlattı.

Çocukluk çağında fark edilmeyen göz sağlığı sorunları, sonrasında hayat boyu görme hissi olmadan yaşamaya neden olabiliyor. Önleyici ve koruyucu göz sağlığı hizmet ve araştırmaları bu nedenle özellikle çocukluk çağında çok önemli. Hiçbir sıkıntı yokken bile göz doktorunda muayene olunması olası sağlık sorunlarını önceden belirlenip görme engeline yol açan hastalıkların oranını azaltabiliyor.

Genel olarak, hastalıkların erken dönemde fark edilmesi için “tarama” yöntemlerinin gerekliliği kabul edilir. Çocukluk çağında çocuğun fark edilen hiçbir göz problemi olmasa da rutin göz taramalarının yapılması çok kıymetlidir.

Bebeklerde Göz Sağlığı Kontrolü

Ülkemizde Sağlık Bakanlığı’nın halk sağlığını korumak için uygulamakta olduğu rutin taramalar arasında göz taraması da yer almaktadır. Göz taramasıyla amaçlanan, görmenin normal gelişimini engelleyecek risk etmenlerini saptamak ve yetersiz görmesi olan olguları erken dönemde tanımaktır. Bebeklerin şaşılık, ambliyopi, kırma kusuru, katarakt, glokom, retinoblastom ve prematür retinopatisi açısından değerlendirilmesi gerekmektedir.

Ülkemizde doğumsal katarakt tanısı yılda yaklaşık 1.500-2.000 bebeğe, doğumsal göz tansiyonu (glokom) tanısı yılda 300-450 bebeğe ve ileri evre prematür retinopati tanısı yılda yaklaşık 1.700 bebeğe konulmaktadır. Tarama programı kapsamında aile hekimlerine kırmızı refle testi ve göz muayenesi konusunda eğitim verilmiştir. Bebek, çocuk ve ergen izlem protokolleri kapsamında bebeklerin muayeneleri yapılmaktadır. Ayrıca, ülkemizde artan prematürite oranları prematüre retinopatisini önemli bir sağlık sorunu haline getirmiştir. 32 hafta ve altındaki tüm prematüreler ve 1.500 gram ve altında doğan tüm bebekler 4. haftada “prematüre retinopatisi” açısından değerlendirilmek üzere göz muayenesi için göz hastalıkları uzmanına yönlendirilmelidir.

Ülkemizdeki çocukluk çağı görme kayıplarının %69.6’sı önlenebilir nedenlere bağlıdır (katarakt, prematüre retinopatisi, kırma kusurları). Çocuklarda yapılacak göz taramalarıyla tanınabilen hastalıkların başında şaşılık, refraksiyon kusurları, katarakt ya da korneal skar gibi görmeye engel teşkil eden bazı durumlara bağlı olarak gelişebilen ambliyopi gelmektedir.

Göz sağlığı taramaları “Çocuk İzlem Protokolleri” kapsamında 0-3 aylık bebeklere, okul öncesi dönemde ise 36-48 aylık çocuklara ve ilköğretim 1. sınıf öğrencilerine göz muayenesi yapılmalıdır. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından 1990 yılında yapılan sağlık tarama sonucuna göre, Türkiye genelinde kırma kusuru sıklığı %3’tür.

Çocuklarda Sık Rastlanan Göz Problemleri

Prematüre Retinopatisi

Risk faktörlerini saptamanın nispeten kolay olduğu klinik bir tablodur. Düşük gebelik haftası ve doğum ağırlığı en belirgin risk faktörleridir. 1.500 gram ve altında doğum ağırlığı ile 32 haftadan kısa gebelik süresi olan bebeklere ilgili göz doktoru tarafından gözün arka segmentinde yer alan damar yapılarını inceleyecek şekilde detaylı ve tam bir göz muayenesi uygulanmalıdır.

Tarama programına doğumdan sonraki 4. haftada başlanması önerilmektedir. Aktif prematüre retinopatisi yoksa, tüm bölgelerde retina damarlanması tamamlanana kadar, bebeğin durumuna göre 2-3 haftada bir izlenmesi uygundur. Eğer retinopati aktifse, haftalık muayeneyle eşik retinopatiye ilerleme açısından hasta izlenir. Ülkemizde her yıl yaklaşık 1.700 ileri evre prematüre retinopati geliştiği tahmin edilmektedir. Erken tanıyla başarılı tedavilerin uygulanıp önemli görme kayıplarının engellenmesi nedeniyle, göz sağlığı taraması açısından en önemli tablolar arasındadır.

Doğumsal (Konjenital) Katarakt

Erken tanı ve tedaviyle normale yakın görme sağlanması mümkün olan bir tablodur. İnsidansın 10.000 doğumda 1.2 ile 6.0 arasında değiştiği bildirilmektedir. Aile, problemi genellikle gözlerde titreme (nistagmus), görsel ilgisizlik ve kataraktın göz bebeği alanında beyaz olarak görülmesi gibi ilerlemiş aşamalarda fark etmektedir. Bu aşamalarda tedavi başarısı düşük olduğu için, erken tanı önem kazanmaktadır. Konjenital ve gelişimsel kataraktların erken fark edilmesi önemli görme kazançları oluşturabileceğinden, “tarama” uygulamalarının en gerekli olduğu alanlardan birisidir. Klinisyenler tarafından kırmızı yansıma testiyle patolojiler fark edilse de, göz doktoru tarafından uygulanan muayene yöntemleriyle fark edilme olasılıkları daha yüksek olacaktır. Konjenital katarakt varlığında gecikmeden uygulanan cerrahiler bebeğin görme kazanımı açısından oldukça kıymetlidir. Bu tablonun tek tedavisi, cerrahidir.

Çocukluk Çağı Göz Tansiyonu (Glokom) ve Ön Segment Sorunları

Göz içi basınç artışı ve gözün ön tabakası olan korneada opaklaşma oluşturan ön segment patolojileri de önlenebilir görme kaybı nedenidir. Göz içi basınç artışı başlangıçta bulgu vermese de, göz sulanması, ışık hassasiyeti, korneanın bulanıklaşması ve gözün büyümesi gibi belirtilerle göz doktoruna başvurulmaktadır. Hastaların çoğu ilk 2 yaş içinde müracaat etmektedir. Ülkemizde ve yurtdışındaki çalışmalarda gelişimsel glokom 10.000 doğumda 1 ile 5.1 arasında değişen oranlarda bildirilmektedir. Ortalama 10.000 doğumda 3 vaka olacağı farzedilirse, ülkemizde yılda 300-450 arasında çocukluk çağı glokomu tanısı konabileceği tahmin edilmektedir.

Katarakt nedeniyle ameliyat edilen çocukların da glokom gelişimi açısından takip edilmesi oldukça önemlidir. Kornea bulanıklaşması, gözün irileşmesi (buftalmus) ve bazı ön segment anomalilerinin çocuğun ailesi, aile ve çocuk doktorlarınca fark edilmesi mümkündür. Klinik tablonun ilerlemeden fark edilebilmesi için risk gruplarında olan çocukların göz muayenesine yönlendirilmesi gereklidir. Konjenital glokom cerrahi yöntemlerle tedavi edilmektedir.

Retinoblastom

Göz tümörü çeşitlerinden olan retinoblastom, gözün kaybedilmesinin yanı sıra hayati tehlike oluşturması nedeniyle de önemli bir sağlık sorunudur. Sıklığı yaklaşık olarak 1/15.000 olarak bildirilmektedir. Ülkemizdeki doğum hızıyla her yıl yaklaşık 100’e yakın yeni retinoblastom vakası beklenebilir. Retinoblastom yenidoğan döneminde görülebilse de, genellikle 1-2 yaşları arasında fark edilmektedir ve 3 yaşından sonra görülme sıklığı belirgin derecede azalmaktadır. Aile hikâyesi varlığında erken dönemde tanı konabilir, aile hikayesi olmayanlar genellikle ileri aşamalarda müracaat etmektedir. İlerlememiş ve tedaviye cevap verme olasılığı yüksek vakalara tanı konması genişletilmiş pupil ve kırmızı yansıma testinde oftalmoskop ışığının oblik yönlendirilmesiyle mümkün olabilir. Aile hikâyesi olmayanların da kırmızı yansıma testi veya tercihen binoküler skiaskopi ve oftalmoskopi muayenesiyle fark edilmesi mümkündür.

Kırma Durumları, Göz Kaymaları ve Göz Tembelliği (Ambliyopi)

Görme keskinliğinin en kolay yöntemlerle artırılabildiği, tedavileri bulunan ve yaygın görülmeleri nedeniyle de önemli olan tablolardır. Okul öncesi ve okul dönemi dikkate alındığında ülkemizde ambliyopi riski bulunan grubun %1.3 ile %6.5 arasında değiştiği, kırma kusuru oranının da %10 civarında olduğu bildirilmektedir. Göz kaymaları genellikle aile ve çevre tarafından fark edilebilmekte, bazı kırma kusurları ve ambliyopiye ise binoküler skiaskopi ve görme keskinliği muayenesiyle tanı koymak mümkün olmaktadır. Ambliyopi ileride meslek icra etmede ve okul hayatında güçlük yaratabileceği için önemlidir. Erken tanı, tedavi ve nedenleriyle kırma kusuru ve ambliyopi belirlenmesi için gerekli muayeneler de toplum göz sağlığı açısından önem kazanmaktadır.

Şaşılık ise, gözlerin aynı yönde hizalanmaması sebebiyle, bir nesneye aynı anda bakamama durumudur. Şaşılık hastalarında görme keskinliği tam olsa bile odaklanma problemi vardır. Şaşılık göz tembelliğine neden olabilir. Şaşılık tedavisinde amaçlanan, görme gelişimini olumsuz etkilenmeden her iki gözün bir arada kullanılarak gelişiminin sağlanmasıdır. Bu nedenle, şaşılık tedavisi ne kadar erken dönemde yapılırsa, başarısı o denli yüksek olur.

Detaylı bir göz muayenesinin ardından, kaymanın nedenine göre tedavi planlanır. Eşlik eden kırma kusuru varsa, gözlük verilmesiyle kayma düzeltilebilir. Ameliyatla gözlerin paralelliğinin sağlanması iki gözün bir arada kullanılmasını ve derinlik hissinin kazanılmasını sağlayacaktır. Cerrahi girişim lazerle yapılmaz, gözün etrafındaki kasların bağlantı noktalarına müdahele edilerek gözün pozisyonu ayarlanır.

Sonuç olarak; çocukluk çağı göz sağlığı taramaları, görme kaybı oranının azaltılmasında önemli katkı sağlama potansiyeli taşır. Görme kaybı her yaş dönemi için önemli bir sorun olsa da, çocukluk dönemi için daha önemli bir sorundur. Görme kaybı oluşan bir çocuğun tüm hayatını bu şekilde geçirecek olması, önemli güçlükler ve kayıplar yaşamasına neden olacaktır. Basit yöntemlerle artırılabilecek erken tanı oranıyla kişinin görsel açıdan bağımsız olacağı görme düzeylerinin sağlanması mümkündür.

Çocuk, aile ve göz doktorlarıyla sağlık finansmanı kurumlarının bilgi ve duyarlılığının artırılması ve Sağlık Bakanlığı’nın desteğinin alınması önemli miktarda çocuğun normale yakın görmeye sahip olmasına katkı sağlayabilir. Bu konudaki çabalar on binlerce çocuğun görme engelliliğini önleyeceği gibi, göz doktorları ve sağlık sisteminin ülkeye katkılarının artmasını da sağlayacaktır.