Çocuklarda Sağlıklı ve Güvenli Teknoloji Kullanımı İçin Altın Kurallar

Çocukların teknolojiyle sağlıklı bir ilişki kurmalarını destekleyen öneriler ve ebeveynlere rehber olacak altın kurallar hakkındaki tüm detayları Klinik Psikolog Sena Öncel Özsoy paylaştı.

Teknolojinin gelişen dünyamızın önemli bir parçası olduğunun artık hepimiz farkındayız. Günlük hayatımızı kolaylaştıran, hepimizin elinde olan teknolojinin, bu ara zararları ve yanlış kullanımındaki etkileri ile de sık karşılaşır olduk. Teknolojiyi çocuklara yasaklamaktan öteye geçip teknoloji kullanımının faydaları ve risklerini anlatarak onlara doğru yoldan kullanmayı öğretmemiz gerekiyor. İşte, çocukların teknolojiyle dengeli bir ilişki kurmasına yardımcı olacak önerileri ve ebeveynlere rehberlik edecek temel kuralları siz OGGUSTO okuyucuları için yazdım.

Teknolojinin Çocuklar Üzerindeki Olumlu ve Olumsuz Etkileri

Teknoloji bilinçli ve dengeli bir şekilde kullanıldığında çocuklara birçok alanda fayda sağlayabilir. Bilgiye ve merak edilenlere kolayca ulaşabilmek, farklı ilgi alanlarına karşı merak uyandırmak ve eğitime erişimi kolaylaştırmak gibi olumlu etkileri bulunmaktadır. Ancak kontrolsüz teknoloji kullanımı, çocuklar üzerinde giderek artan olumsuz etkiler yaratmaktadır.

Özellikle çocukların gelişiminde kritik bir öneme sahip olan erken çocukluk döneminde (0-3 yaş), beynin çok hızlı bir şekilde geliştiği ve %80’inin oluştuğu bilinmektedir. Bu dönemde beynin sağlıklı gelişimi, karşılıklı ilişki, iletişim ve oyun ile desteklenir. Fakat erken çocukluk döneminde ekrana aşırı maruz kalmak; dikkat, odaklanma ve dil gibi bilişsel becerilerde zorluklara yol açar. Erken dönemde yoğun ekran kullanımı, ilerleyen yaşlarda akademik başarısızlık, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi sorunlara zemin hazırlayabilir. Hatta doğum itibarıyla normal gelişen çocukların, yoğun ekran kullanımı sebebiyle özel gereksinim gerektiren bireylere dönüşebildiği durumlarla sıklıkla karşılaşılmaktadır. Bunun yanı sıra, obezite, göz rahatsızlıkları, duruş bozuklukları ve uyku problemleri gibi fiziksel sorunların da arttığını araştırmalar ortaya koymaktadır.

Duygusal gelişim de teknolojiden doğrudan etkilenen bir diğer alandır. Erken çocukluk döneminde bağlanma, duygusal regülasyon ve alışkanlıkların temeli atılmaktadır. Ancak, çocuklara sakinleşmeleri, zorlayıcı davranışlarını durdurmaları ya da ağlamalarını kesmeleri için ekran sunulduğunda, duygularıyla başa çıkmayı öğrenme fırsatını kaybederler. Bu durum, davranış problemleri, yüksek düzeyde agresyon, sosyalleşme zorlukları ve oyun kurmada güçlük gibi problemlere yol açabilir.

Tüm bu etkiler göz önünde bulundurulduğunda, teknolojinin çocukların hayatında yer alması gereken biçimi, onların gelişimsel ihtiyaçlarına uygun, bilinçli ve sınırlandırılmış bir şekilde planlanmalıdır. Bu şekilde teknoloji, çocukların hayatını olumsuz yönde değil, tam tersine olumlu ve destekleyici bir şekilde şekillendirebilir.

Çocuklar İçin Teknoloji Kullanımında Yaş Sınırları

Çocukları teknolojik dünyadan tamamen uzak tutmak doğru bir hedef olmayacaktır. Ancak, yaşlarına ve gelişim düzeylerine uygun bir şekilde teknolojiyi sınırlamak ve doğru kullanımı desteklemek mümkündür. Bu yaklaşım, çocukların teknolojiden minimum düzeyde olumsuz etkilenmesini sağlar.

Çocuğun kendine ait bir akıllı telefon sahibi olması için ideal yaş 13, bir sosyal medya hesabına sahip olması için ise 16 yaş olarak belirlenmelidir. Bunun yanı sıra, ekran süresinin yanında içerik seçimine de özellikle dikkat edilmelidir. Özellikle erken yaş dönemlerinde, izlenen içeriklerin uyaran seviyesi düşük, geçişlerin yavaş, renklerin ve seslerin minimum düzeyde olduğu, çocuğu sakinleştirebilecek türde olması önemlidir. Bu sayede çocuk, ekran karşısında hem güvende hisseder hem de yaşına uygun içeriklerle sağlıklı bir deneyim yaşar.

Çocuklar İçin Ekran Süresi Nasıl Yönetilir?

Çocuklar, henüz planlama becerileri gelişmemiş, daha çok haz odaklı, dürtü kontrolünü sağlayamayan, istek ve ihtiyaçlarını birbirinden ayıramayan varlıklardır. Bu nedenle ekran süresini ayarlamak, bir çocuğun insiyatifine bırakılacak bir durum değildir. Ekran süresini ve içeriğini belirleyip takip etmek ebeveynin görevidir. Özellikle küçük yaş grubu çocuklarda, ebeveynlerin sınır ve kurallardan yararlanarak kontrolü ele alması ve kararlı bir duruş sergilemesi gereklidir.

Bu süreçte, çocuğun verdiği her türlü tepkide istikrarlı olmak, duygusunu anlayarak ona kısaca gereklilikten bahsetmek ve sınırlarımızı net bir şekilde göstermek oldukça önemlidir. Ebeveyninin net bir duruş sergilediğini gören çocuk, sınırları daha çabuk öğrenir. Daha büyük çocuklarda ise pozitif disiplin yöntemi devreye girer. Pozitif disiplin; çocukla iletişim kurarak, onu karşıya almadan, empati yaparak, demokratik bir şekilde sınır ve kurallar koymayı hedefleyen bir yaklaşımdır.

Bu noktada, çocuğun ekran karşısında ne bulduğunu anlamak önem kazanır. Çocuğun ekrandan hangi duyguları aldığı, akran iletişimini neden burada sağladığı ve neden vazgeçemediği gibi unsurları keşfetmek, çatışmadan ekran süresini düzenlemek için kritik bir adımdır. Eğer çocuğumuzla iletişimimizi uzlaşma temeline oturtursak, sınırları belirlemek çok daha kolay olacaktır.

Ekran kullanımı, çocuğun bisiklete binmeyi öğrenmesine benzetilebilir. Bisiklete binmeyi öğretirken nasıl yanında oluyor, düşe kalka ilerlemesine izin veriyor ve tam hakimiyet sağlayana kadar destekliyorsak; ekran kullanımında da çocuğumuzun yanında olmalı, güvenli kullanımı öğrenene kadar yalnız bırakmamalıyız. Bu süreçte, birlikte belirlenen kural ve sınırların aşılması durumunda ekranı kısıtlamak ebeveynin en doğal hakkıdır. Böylece çocuk, sınırların sadece birer kısıtlama değil, güvenliği ve sağlıklı bir gelişimi destekleyen rehberler olduğunu anlayacaktır.

Aile Teknoloji Anlaşması: Dijital Kurallar Ne Olmalı?

Ekran kullanımında ailelerin, çocuklarıyla birlikte dijital kurallar belirlemesi, sağlıklı teknoloji kullanım alışkanlıkları oluşturmak için oldukça etkili bir yöntemdir. Bu süreci bir aile toplantısıyla başlatmak, çocuğun güvenliği hakkında bilgi vermek ve herkesin söz aldığı bir sözleşme hazırlamak, kuralların benimsenmesini kolaylaştıracaktır.

Bu sözleşmede yer alabilecek dijital kurallar şunlardır:

• Teknolojik cihazlar, çocuk kendi odasında ve yalnızken kullanılmamalıdır.

• Yemek zamanlarına ekran hiçbir koşulda dahil edilmemelidir.

• Ekran başına geçmeden önce tüm ödevlerin ve sorumlulukların tamamlanması gereklidir.

• Her gün kitap okuma, oyun oynama ve fiziksel hareket etme gibi temel ihtiyaçların karşılanması önemlidir.

• Yaşına uygun olmayan içeriklerin izlenmemesi konusunda söz verilmelidir.

• Online oyunlara girmeden önce ebeveynden izin alınmalı, mesajlaşma bölümleri kapalı tutulmalı veya yalnızca tanıdığı arkadaşlar eklenmelidir.

• Kişisel verilerin korunmasına dikkat edilmeli ve bu konuda taahhütte bulunulmalıdır.

• Haftada bir gün ailece ekran detoksu yapılmalı ve birlikte keyifli zaman geçirilmelidir.

• Yatmadan en az bir saat önce tüm ekran aktiviteleri sonlandırılmalıdır.

Bu maddeler, çocuğun da görüşlerini ifade edebileceği bir süreçle şekillendirilmelidir. Çocuğun eklemek veya çıkarmak istediği kurallara kulak vermek, sözleşmeye olan bağlılığını artıracaktır. Ayrıca, bu sözleşme tüm aile bireyleri tarafından imzalanabilir. Küçük çocuklar için sözleşme daha kısa ve resimli bir formatta hazırlanarak anlaşılır hale getirilebilir. Bu tarz bir uygulama, sadece kurallar koymakla kalmayıp, çocuklarla iletişim ve karşılıklı güven bağını da güçlendirecektir. Bu sayede, teknoloji kullanımı hem eğlenceli hem de güvenli bir deneyime dönüşebilir.

Ebeveynlerin Dijital Dünyadaki Rolü Nasıl Olmalı?

Çocuklar için ebeveynleri birincil rol modeldir ve çoğu davranışı ebeveynlerinden öğrenirler. Bu nedenle, ebeveynler dijital dünyada aktif rol aldıkça çocuklar da benzer davranışlar sergilemek isteyeceklerdir. Eğer çocuğumuza ekranı sağlıklı kullanmayı öğretmeyi hedefliyorsak, öncelikle ebeveynlerin bu alışkanlığı benimsemesi gereklidir.

Günlük hayatta birçok işimizi ve görüşmemizi teknolojik aletlerle yaptığımız bir gerçek, ancak bu durum, çocuğumuza ayırmamız gereken vakitten çalmamalıdır. Ebeveynler, ekran kullanımında doğru bir örnek teşkil etmek için yemek saatlerine ekranı dahil etmemeli, ekranla ilgili işleri mümkünse çocuğun olmadığı saatlere planlamalıdır. Ayrıca, çocuğuyla oyun oynarken ekranı odadan tamamen uzaklaştırmalı, boş vakitlerini ve dinlenme saatlerini ekran yerine farklı hobilerle değerlendirmelidir. Böylece, ekranı sürekli değil, gerektiğinde kullanılan bir araç haline getirerek hem kendi davranışlarıyla çocuğuna rehberlik edebilir hem de sağlıklı bir teknoloji kullanım alışkanlığı kazandırabilir.

Eğitimde Teknolojinin Rolü

Bugün eğitim alanında da teknoloji çok kullanılır bir hale geldi ve özellikle pandemi döneminden sonra eğitimde ekran kullanımları büyük ölçüde arttı. Teknolojinin eğitime sunduğu katkılar arasında, öğrenmeyi kolaylaştırma, eğitimi daha ulaşılabilir kılma, zamandan tasarruf sağlama, dersleri daha keyifli hale getirme ve bilgiye erişimi kolaylaştırma gibi pek çok avantaj bulunmaktadır.

Anaokuluna kadar olan dönemde, gerek sınıflarda gerek evde, teknolojiyi eğitim amaçlı dahi kullanmaktan kaçınılması önemlidir. Hiçbir kreş ya da oyun grubu gibi eğitim amaçlı kurumlarda çocuklara ekran süresi tanınmamalıdır. Daha ileri yaşlarda ise ekranı yine sınırlı bir şekilde kullanmak ve mümkün olduğunca çevrimdışı araçlara ağırlık vermek, teknolojinin faydalı bir şekilde kullanılmasını sağlayacaktır.

Alternatif Aktivitelerle Teknoloji Kullanımını Dengelemek

Eğer çocuklara teknoloji dışında tercih edecekleri alternatifler sunmak istiyorsak, onlara bağlanabilecekleri başka alanlar oluşturmamız gerekmektedir. Etkileşim ve iletişim yoluyla severek yapılan birçok aktivite, başlı başına bir dopamin kaynağı olabilir. Örneğin, çocuğun ilgi duyduğu bir sporda desteklenmesi ve ilerlemesi sağlanabilir, günlük hareket ihtiyacını karşılamasına olanak tanınabilir ve akranlarıyla sosyalleşebileceği ortamlar oluşturulabilir. Ayrıca, doğada daha çok vakit geçirmelerini sağlamak, sanatsal faaliyetler sunmak ya da çocuğun enerjisini yöneltebileceği bir hayvan dostu sahiplenmesini teşvik etmek gibi birçok alternatif, teknolojinin yerini alabilecek etkinliklerdir.

En önemlisi ise ailecek geçirilen vakitleri artırmaktır. Günde en az bir öğünü birlikte yemek, çocuklarla etkileşimli oyunlar oynamak ve birlikte eğlenceli vakitler planlamak, çocuklar için en güçlü dopamin kaynaklarından biridir. Bu tür aktiviteler, hem aile bağlarını güçlendirecek hem de çocukların teknolojiden uzaklaşarak daha sağlıklı bir şekilde gelişmesine katkı sağlayacaktır.

Çocuklar İçin Güvenli İnternet Kullanımı

Çocuklar için güvenli internet kullanımında denetim, en önemli unsurdur ve ebeveynlerin, çocukların hangi sitelere girdiğini, orada ne kadar vakit geçirdiğini ve ne yaptığını düzenli olarak takip etmesi gerekmektedir. Ancak, bu denetim sadece çocukların erişim sağladığı genel içeriklerle sınırlı kalmamalıdır. Maalesef, çocuklar için yapılmış olduğu iddia edilen birçok programın içerisinde dahi zararlı içerikler bulunabilmektedir. Bu nedenle, yalnızca bir uygulamanın sonunda yer alan “Kids” kelimesine güvenerek çocukların bu platformlarda serbest dolaşmasına izin verilmemelidir.

Ev internetini güvenli hale getirmek için bazı programlardan yararlanmak mümkündür. Çocuğunuzun kullandığı cihazlarda, ev interneti üzerinden birçok siteyi engelleyebilir, arama sonuçlarını kısıtlayabilir, yükleyebileceği uygulamaları seçebilir ve hangi uygulamalarda günlük ne kadar süre geçireceğini belirleyebilirsiniz. Bu süreçte, Family Link, Tp Link Deco, Kaspersky ve Kidsafe gibi programlar etkili araçlar olarak kullanılabilir.

Tüm bu güvenlik uygulamalarının yanı sıra, ebeveyn ile çocuk arasında güçlü bir ilişki kurarak sınırları belirlemek de kritik bir rol oynar. Ebeveynin çocuğu ile yakından ilgilendiği, interneti çocuğun eline verip uzaklaşmadığı ve çocuğun faaliyetlerini sürekli takip ettiği bir ortamda, güvenli internet kullanımı daha etkili bir şekilde sağlanabilir. Bu yaklaşım, hem teknolojiyi güvenli hale getirecek hem de çocuk-ebeveyn bağını güçlendirecektir.

{270085}