Depremin Çocuklar Üzerindeki Psikolojik Etkileri

Deprem, özellikle çocuklar üzerinde büyük ve sarsıcı etkiler yaratabiliyor. Depremin çocuklar üzerindeki bu psikolojik etkilerini Türk Psikologlar Derneği, EMDR Derneği, Çift ve Aile Terapileri Derneği, Theraplay Derneği üyesi ve Mita Psikoloji kurucu ortağı Klinik Psikolog İrem Polat ile konuştuk.

Deprem çocuklara nasıl anlatılmalıdır?

Anlatacağımız içeriği çocuğun yaşına, mizacına ve ihtiyacına göre planlamanın faydalı olduğunu düşünüyorum. Anlatacak kişinin duygu durumu ise çok önemli. Anlatmaya bir kaynakla (iyi hissettiren şeyler) başlayıp, depremi anlatıp, akabinde tekrar bir kaynakla süreci aktarmakta fayda var.

Örneğin; “Dünyamız yemyeşil ormanları olan, masmavi denizleri olan bir gezegen… Biliyor musun çok uzun zamandır burada insanlar yaşıyor… Hayvanlar yaşıyor… Bitkiler yaşıyor… Burada çocukların oynayacakları parklar var, yiyecekleri meyveler var…” gibi iyi hissettirecek bir başlangıç yaparak ardından “Dünyamızın hareketleri var… Dünya güneşin etrafında döner… Kendi etrafında da döner… Deprem de dünyanın hareketlerinden biri. Dünyanın sallanması, yani deprem nadiren olur. Geçtiğimiz gün de böyle bir deprem oldu” gibi süreci aktarabilirsiniz.

Bundan sonra çocuğa güvence vermek, duygularına eşlik etmek, umut aşılamak çok önemli. Güvende olduğundan, alınan tedbirlerden bahsedebiliriz. Depremden etkilenen kişiler için yardım edebileceği ortamlar oluşturabiliriz. Çocuklarımızın duygularını ifade edebilmesi çok önemli. Yazmak, çizmek, oynamak, hareket etmek, iyi beslenmek, iyi uyumak, gün ışığına temas etmek, sosyal etkileşim oldukça değerli. Öte yandan çocuklarımızın zorlayıcı deprem olayının yanı sıra, iyi şeyleri de bilmeye çok ihtiyaçları var. İnsanların birbiriyle dayanışma içinde olduğunu bilmek, nezakete şahit olmak, ebeveynlerinin olabildiğince iyilik halini görmek onları güvende hissettirir. Belirsizliğin hakim olduğu bir dönemde, çocuğun hayatında öngörülebilir süreçleri mümkün kılmayı önemsiyorum. Bu nedenle mümkün olan bir fırsatta rutinlere dönmek önemli.

Çocukları yanlarındayken televizyondan ya da farklı kanallardan deprem görüntülerini izleyen ebeveynler var. Bu yaklaşım çocukların psikolojisini nasıl etkiliyor?

Hepimiz zor bir dönemden geçiyoruz. Bilgi alma ve yardım etme motivasyonumuzu değerli buluyorum. Fakat sürekli maruz kaldığımız içeriklerin kendimizin ve çocuklarımızın sinir sistemleri üzerinde önemli bir etkisi var. İkincil travma, bireyin durumu bire bir deneyimlememiş olmasına rağmen sürece şahit olmaktan kaynaklanan bir durumdur. Uyarılmış sinir sistemimiz travma yanıtları vermeye hazır hale gelir. Savaşma, kaçma ya da donma yanıtları verebiliriz. Disregüle olmuş sinir sistemimizi çocuklarımız da fark ederler. Haber alma ihtiyacımızı orantılı bir şekilde karşılamak çok önemli. Ebeveynlerini sürekli dehşet içerisinde görmek çocuğu da tekinsiz hissettirecektir. Çocuklarımızın içinde bulundukları yaşa göre ve merak ettikleri kadarını onlara anlatabiliriz. Duygularımızdan bahsedebiliriz. Ama bunu yaparken de güvende olmaya, umuda, dayanışmaya atıfta bulunmak çok mühim. Zorlayıcı içeriklere çocukların maruz kalmaması çok önemli.

{23866}

Deprem sonrası çocuklarda nasıl davranışlar görülüyor?

Her çocuğun biricik olduğunu düşünürsek depreme verilen yanıtların da kişiden kişiye değişkenlik gösterdiğini söyleyebilirim. Bazı çocuklar herhangi bir tepki vermeyebilirler. Bazı çocuklar sık soru sorabilir, oyunlarını yineleyebilirler. Kazanılmış becerilerde gerileme (regresyon) görebiliriz. Altını ıslatma, parmak emme gibi. Ebeveynleriyle sürekli birlikte olmayı dileyebilirler. Dikkat, odaklanma, iştah, uyku güçlükleri yaşayabilirler. Bu süreci çok yoğun deneyimleyen çocuklarda; travma anıyla ilgili sahneleri zihninde tekrar canlandırma, kaçınma davranışları sergileme, aşırı hareketlilik ya da tam tersi kapanma, içe dönme davranışları sergileme, sürekli tetikte olma, dehşet oyunlarında takılma gibi durumlar gözlemlenebilir. Böylesi bir durumda uzman desteği almak oldukça önemlidir.

Deprem travmasından en çok hangi yaş aralığındaki çocuklar etkileniyor?

Özellikle bir yaş vermek pek mümkün değil. Bireyi etkileyen pek çok faktör var. Çocuğun gelişim dönemi, yaşı, temel bakım verenleriyle kurduğu ilişkinin ve bağın yapısı, erken dönem deneyimleri, ailenin tutumları, dayanıklılık becerileri, sürece nasıl şahit olduğu, sosyal desteğe erişimi, kültür gibi pek çok unsurdan bahsedebiliriz.

Deprem sonrası çocuklara nasıl yaklaşılmalı, iletişim kurulmalıdır?

Ebeveynin kendine bakım vermesini önemsiyorum. Yeterince dengede olan ebeveyn çocuğuna önemli bir rol model olacak ve ona güvence verecektir. Bu süreçte çocuklarla bağı sürdürmek çok önemli. Dokunmak, bakışmak, temas etmek, birlikte oynamak, sahici olmak, onların duygularına eşlik etmek değerli.

Çocuklarda deprem sonrası oluşan korku ve kaygılarda ebeveynlerinin dikkat etmesi gerekenler nelerdir?

Böylesi bir süreçten sonra kaygılanmak oldukça doğal. Bu nedenle çocuklara eşlik etmek, onlarla sohbet etmek, oynamak, sorularını sahici şekilde yanıtlamak çok önemli. Bu duyguyu geçiştirmeden ve inkar etmeden eşlik etmek çocuklara anlaşıldıklarını hissettirir. Biraz yavaşlamak, yeterince iyi beslenmek, uyumak, hareket etmek, sosyalleşmek önemli. Nefes egzersizleri, dikkatimizi ‘şimdi ve burada’ya verecek oyunlar oynanabilir. Sinir sistemimiz emniyette olduğumuz deneyimleri tekrar ettikçe denge haline geçer. Bu süreç yoğun bir şekilde deneyimleniyorsa uzman desteği almakta fayda var.

{120462}