Kedi ve Köpeklerde İlk Yardım Uygulamaları

Kedi ve köpeklerde yaşanan acil durumlar için veteriner hekime gitmeden önce yapılması gereken ilk yardım uygulamalarını ve travmalı hayvanlara nasıl yaklaşılması gerektiğini Vetmemorial Polikliniği’nde görev yapan Doç. Dr. Cem Perk anlatıyor.

Ailemizin bireyi olan can dostlarımız için acil durumlarda veteriner hekime gitmeden önce yapmamız gereken temel ilk yardım uygulamaları var. Travma, yaralanma, kanama, zehirlenme, yanık, ısı çarpması, güç doğum, şok gibi acil durumlarda ilk yardım çok önemli. Kaybedilecek zaman hastanın yaşamına mâl olabilir… Böyle bir durumda öncelikle hayvan sahibi sakin kalmalı ve hekimiyle temas kurmalı. Günümüzde birçok hastane ve veteriner sağlık kuruluşunun ambulansla olay yerine ulaşarak ilk yardıma başladığını bilmekte de fayda var.

Evcil Hayvanlar İçin İlk Yardım Çantası Nasıl Oluşturulur?

Evlerimizde mevcut ilk yardım çantalarının bir benzeri evcil hayvanlarımız için de oluşturulmalı. Çantada; sağlık karnesi, 7/24 açık veteriner hastane ve kliniklerinin telefon ve adres bilgileri yer almalı. Acil durumda bir kişi hayvana müdahale ederken, diğer kişi veterinerle temasa geçmeli, ön bilgi vermelidir.

Evcil hayvan ilk yardım çantası içinde bulunması gerekenler:

• Steril gazlı bez,
• Pamuk,
• Sargı bezi,
• Laster,
• Makas,
• Serum fizyolojik,
• Antiseptik solüsyon,
• Göz damlası,
• Antibiyotikli pomad gibi temel malzemeler.

Travmalı Hayvanlara Nasıl Yaklaşılmalı?

Travmaya maruz kalmış ve yaralanmış hayvanlarda dikkat edilmesi gereken bazı konular var. Öncelikle hayvana sakinleştirici bir ses tonuyla yaklaşılmalı. Korku, panik ve stres altındaki dostlarımız saldırganlık gösterebilir. Özellikle kırık ve yaralanmalarda şiddetli ağrı hissettiğinden ilgili bölgelere dokunulmasını istemez, dolayısıyla tırmalama ya da ısırma riski bulunur. Kedilere ısırmayı önlemek için arkadan yaklaşarak yakalık takılması gerekir. Kediler çok çevik olduğu için bazen bu yaklaşım mümkün olmayabilir. O zaman üzerine bir battaniye ya da havlu kapatılarak hızlıca taşıyıcı kabına konmalı ve kliniğe ulaştırılmalıdır.

Köpeklere ise yine arkadan yaklaşarak nazikçe ağızlık takılmalıdır.

{123516}

Kedi ve Köpeklerde İlk Yardım

İnsanlarda uluslararası kabul gören temel ilk yardım prensipleri, hayvanlar için de geçerlidir. İngilizce kelimelerin kısaltmasından oluşan ABC harfleri ilk yardımı özetler.
A ile ifade edilen ‘airway’; hava yolu açıklığının sağlanmasıdır. Bundan kasıt, baş ve boynun hafifçe geriye çekilerek rahat nefes almanın garanti edilmesidir. Bu esnada dil öne doğru çekilmeli, ağız boşluğunda herhangi bir yabancı cisim olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Özellikle kedi ve köpeklerin boğazına oyun esnasında değişik oyuncaklar, kemikler, yabancı cisimler kaçabilmekte ve bunlar solunumu engelleyebilmektedir. Nefes borusuna kaçan yabancı cisimler hayvanın göğüs altından uygulanan Heimlich manevrası ile çıkarılabilir.

İlk yardımda B harfiyle ifade edilen ‘breathing’ solunum demektir. Sağlıklı bir hayvanın her soluk alışverişinde göğüs kafesi iner ve kalkar. Solunumun kontrolü için hayvanın göğüs-karın bölgesine bakılarak dikkatlice incelenir. Bu süre 10 saniyeyi aşıyor ve hayvan nefes almıyorsa, yapay solunuma başlanmalıdır. Solunum kontrolü, hayvanın burun delikleri ucuna tutulan ince pamuk lifciklerinin hareketlerinden de anlaşılabilir.

Yapay Solunum Nasıl Yapılır?

Kedi ve köpeklerdeki yapay solunum insanlardan farklı. İnsanda hayat öpücüğü denen uygulama, hayvanlarda burun deliklerine hava üflenerek yapılır. Zira anatomik farklılıklar nedeniyle, ağızdan üfleyerek vermeye çalışacağımız havanın çoğu boşa gidecektir.

Kedi ve köpeklerde etkin yapay solunum için hayvanın önce ağzı kapatılır, sonra her iki burun deliğine nefes verilir. Bu sırada hayvanın göğüs kafesinin şişip şişmediği kontrol edilir. Doğru bir uygulamada göğüs kafesi genişler. Kural olarak her 5 saniyede 1 nefes verilir. Solunumun başlaması çok önemlidir zira başlamazsa, yaklaşık 3 dakika sonra kalp duracaktır.

C harfi ilk yardımda ‘circulation’ yani dolaşımı ifade eder. Dolaşım sistemi ise, kalp ve damarlardan oluşur. Kalbin çalışması, kalp vurumlarının göğüs duvarından ya da nabzın, femoral arterden hissedilmesiyle anlaşılır. Hayvanlarda nabız, arka bacak iç yüzünde, kasık ile diz eklemi arasındaki bölgede, işaret ve orta parmaklar dokundurarak alınır.

Kedi ve köpeklerde normal nabız sayıları şöyledir:

• Kediler: 150-200 vurum/dakika
• Küçük köpekle: 90-120 vurum/dakika
• Orta boy köpekle: 70-110 vurum/dakika
• Büyük köpekler: 60-90 vurum/dakika

Kedi ve Köpeklerde Kalp Masajı Nasıl Yapılır?

Kalp ya da nabzın hissedilemediği durumlarda acilen kalp masajına başlanır. Bunun için hayvan sağ tarafa yatırılır. Kalp göğüs kafesinin sol tarafındadır. Bu nedenle sol kaburgalar bölgesinde ritmik hareketlerle basınç uygulanır. Burası tahminen sol dirsek eklemi üstüne denk gelen göğüs kafesidir. İki el birbirini avuçlar ve göğse bastırır.

Büyük ırklarda daha şiddetli kuvvet uygulamak gerekir. Minyatür köpekler ve kedilerde ise kalp masajı, baş parmak yardımıyla yapılır. Kalp masajının amacı, duran kalbi çalıştırmak ve kan dolaşımını yeniden sağlamaktır.

Kalp masajı, büyük ırk köpeklerde dakikada 80-120 kez, küçük ırk köpeklerde ve kedilerde dakikada100-150 kez yapılır.

Kalp masajı ile yapay solunum eş zamanlı uygulanır. Böyle bir durumda tek başınızaysanız, her 5 kalp masajı sonrası, 1 yapay solunum yapmanız gerekir. Uygulamaya solunum başlayıp ve kalp çalışana kadar devam etmelisiniz.

Yukarıda belirtilen ilk yardım uygulamaları; kritik, şokta ve ölmek üzere olan hayvanlarda yapılır ve kardiopulmoner ressüsitasyon olarak adlandırılır. Diğer bir deyimle hayvan reanimasyonudur.

Farklı Acil Durum Vakaları

Isı çarpması

Özellikle yaz aylarında arabada bırakılan kedi ve köpeklerde ısı çarpması ile karşılaşılır. Böyle durumlarda hayvanlar serin, gölgelik bir alana alınmalı, baş ve ense bölgelerine ıslak havlu konulmalı. Soğuk suyla özellikle karın ve arka ayak bölgeleri yıkanmalı, ısının yoğun hissedildiği yerlere soğuk uygulama yapılmalı.

Yanık

Bazı durumlarda sevgili dostlarımızda yanık vakaları ile karşılaşırız. Yeni oluşan yanıklarda bölge soğuk değil, ılık suyla yıkanıp üzerine ince bir tabaka halinde antibiyotikli bir pomad sürülmeli. Sonraki aşamada veteriner hekim gerekli tıbbi müdahalede bulunacaktır.

Kanama

Kedi ve köpeklerde acil müdahaleyi gerektiren durumların başında kanamalar gelir. Zamanında durdurulamazlarsa hipovolemik şok nedeniyle ölüme yol açabilir. Kanayan bölge tespit edildiğinde yapılması gereken ilk şey, steril bir gazlı bez ya da temiz bir havlu ile üzerine basınçlı tampon yapmak. Tampon yerinden kaldırılmadan en az 3 dakika tutulmalı. Kılcal kanamalar çoğu kez bu sürede durur. Önemli arter ya da vena kanamalarını durdurmak ise ancak kanayan yerin üzerine turnike uygulayarak olur. Burada dikkat edilmesi gereken konu, turnikenin yerinde uzun süre tutulamayacağı gerçeği. 2 saati aşan turnike uygulamalarında aşağıda kalan bölge beslenemeyeceğinden kangren riski var. Ciddi kanama durumunda hızlıca veteriner sağlık kuruluşlarına ulaşılmalı.

İç kanamalar ise kolay anlaşılamayan, en tehlikeli kanamalar. Akciğer, karaciğer ve dalak yırtılmalarına işaret edebilir. Bu durumda ağızdan, burundan kan gelebilir. Kanlı kusma görülebilir. Hırıltılı solunum, nefes alma güçlüğü, karnın şişmesi ve çalkantı sesleri gelmesi görülebilir. Göz konjuktivalari beyaz renk almıştır. İç kanama çok acil operatif müdahaleyi gerektirir. Bu tür hayvanların durumu kritiktir ve yaşama şansı şüphelidir.

{113802}

Kırık vakaları

Patili hastalarımızda travmatik nedenlerle değişik kırıklar oluşabilir. Böyle bir durumda öncelikle açık kırık olup olmadığı kontrol edilmeli. Açık kırıklar enfeksiyona eğilimlidir. Bu nedenle gözüken kemik ucu serum fizyolojikle güzelce temizlenip, üzerine steril gazlı bez kapatılmalı, sıkı olmamak şartıyla pamuk ve sargı bezi ile sarılmalı. Kapalı kırıklarda ise hayvan hareket ettirilmemeli, diz ya da dirsek eklemi altında bir kırıksa geçici bandaj uygulanmalı. Kırık uçları karşı karşıya getirmeye çalışılmamalı. Önce ilgili bölgeye pamuk sarılmalı, sonra katlanmış bir gazete ya da karton ile destekleyip sargı bezi ile fazla sıkmadan sarılmalı. Diz ya da dirsek ekleminin üstündeki kırıklarda ise bandaj uygulanmaz. Bölgedeki geniş kas kitleleri nedeniyle kırık uçlar korunmuştur. Kedilerde ev koşullarında bandaj uygulamak mümkün değil. En iyisi taşıma kabının içine koymak.

Omurga kırıklarında ise temel yaklaşım, olabildiğince hayvanı hareketsiz kılmak. Kesinlikle ön ya da arka ayaklar birbirinden bağımsız çekiştirilmemeli. Mümkünse hayvanın altına dikkatlice sedye yerleştirip o şekilde hastaneye nakledilmeli.

Nöbet geçirme

Farklı nedenlerle nöbet geçiren hayvanlar sessiz, sakin bir ortama alınmalıd Çevresinden ona zarar verecek objeler uzaklaştırılmalı ve zemine yatırılmalı. Ortam loş ışıklı olmalı ve gürültü yapılmamalı. Temiz hava alması sağlanmalı. Nöbet esnasında uyarıda bulunmamalı. Bitiminde hayvan sakinleştikten sonra tıbbi yardım istenmeli.

Zehirlenme

Zaman zaman karşılaşılan zehirlenme durumlarında ilk yardım, kusturma, mide yıkama, tıbbi kömür içirme, zehir antidotunun enjeksiyonu ve damar içi serum uygulamalarını içerir. Bunları ev koşullarında yapmak mümkün olmadığında için en kısa sürede veteriner hekime ulaşılmalı.

Büyük ırk köpeklerde mide sorunu

Alman Çoban, Doberman, Kangal gibi iri ırk köpeklerde hızlı yemek yemeyi takiben midede aşırı gaz birikebilir. Bu ciddi bir durumdur ve giderek tablo ilerler. Mide dilatasyonu ve torsiyonu gelişebilir. Hiç zaman kaybetmeden sağlık kuruluşuna gidilmeli. Erken dönemde bu tür vakalar sondalanıp, mide lavaji ile tedavi edilirken, midenin tam dönüp torsiyona uğraması halinde operasyon gerekir. Bu da hasta yaşamı için son derece kritiktir.

Doğum

Kedi ve köpeklerde sezaryen operasyonları da aciliyet gerektirir. Sağlıklı normal doğum 24 saat içerisinde tamamlanır. Eğer bu süre aşılmış ya da yavrulardan biri doğum yolunu tıkamışsa sezaryen şarttır. Zaman kaybı hem yavruların hem de annenin hayatını riske sokar. Kısa sürede operatif müdahale yapılmalı.

Son olarak, acil durumlar nedeniyle yaşama şansı çok düşük, ağrı çeken, düzelme umudu olmayan hayvanlar için euthanasia denen insancıl ölüm seçeneği önerilebilir. Bu durumda hayvan genel anestezinin yüksek dozunun verilmesiyle uyutulur. Hiçbir ağrı ve farkındalık hissetmeden can verir. Böyle bir durumda hekim, sizden işlem öncesi yazılı onay alır.

Tüm patili dostlarımıza kazasız, sağlıklı ve mutlu yaşam dileğiyle…