A’dan Z’ye Dijital Sanat Sözlüğü

Yapay Zekâ

AARON robotik makinesi yapay zekânın ilk örneklerinden kabul edilebilir. Günümüzde hâlâ çok önemli bir sanat aracı olan yapay zekâ alanında çalışan en tanınmış sanatçılardan biri Mario Klingemann. 2017 yılında, algoritmayı besleyen girdilerle deneyler yaptığı AI modellerini kullanarak bir dizi altı baskı oluşturdu. 2018 yılında, Edmond de Belamie tarafından otonom bir AI algoritmasının yardımıyla yaratılan bir sanat eseri, Christie’s Müzayede Evi’nde 432.500 dolar’a açık artırmaya çıkarıldı. Dijital ve yapay zeka sanatı çerçevesinde dikkat çeken bir diğer isim ise Refk Andadol. Soyut ve rüya gibi ortamlar yaratan veriye dayalı algoritmalardan oluşan projeleriyle tanınan sanatçı, “Machine Hallucinations: Nature Dreams” adlı serisiyle büyük tanınırlık kazandı.

Dijital sanat bunca saydığımız örnek çalışmaya, sanatçıya ve kendi içindeki kategorilere rağmen hâlâ “yeni” diye adlandırabileceğimiz bir sanat dalı. Yaşadığımız dünyada her geçen gün yeni bir gelişmeye şahit ve dijital çağın değişip dönüşmesinin bir parçası oluyoruz. Sırada ne var, merakla bekliyoruz.

Algoritmik Sanat

Bilgisayar tarafından oluşturulan sanat olarak da bilinen algoritmik sanat, üretken sanatın bir alt kümesidir ve sistem sanatı ile ilgilidir. Bir sanat eserinin algoritmik sanat olarak kabul edilebilmesi için, yaratılışının sanatçı tarafından geliştirilen bir algoritmaya dayalı bir süreci içermesi gerekir.

Animasyon

Animasyon, dijital görüntülerle hareket oluşturmak için kullanılır. Animatörler, figürleri hareketli görüntüler olarak görünmeleri için manipüle ederler.

Arttırılmış Gerçeklik

Artırılmış Gerçeklik (AR), çağdaş sanatçıların yaratıcılıklarını ifade etmek için kullandıkları popüler bir dijital ortamdır. Artırılmış gerçeklik, gerçek yaşam dünyası ile dijital dünyanın birbiriyle etkileşime girdiği bir deneyimi içerir. Gerçek dünyadaki nesneler, duyuyu etkileyen bilgisayar tarafından oluşturulan algısal bilgilerle geliştirilir.

Bilgisayar Sanatı

Bilgisayarların sanat eserinin üretiminde veya sergilenmesinde rol oynadığı herhangi bir sanattır. Bu tür sanatlar bir görüntü, ses, animasyon, video, CD-ROM, DVD-ROM, video oyunu, web sitesi, algoritma, performans veya galeri kurulumu olabilir.

Circuitbending

Circuitbending kavramının özelliği daha önceden hazırlanmamış anlık elde edilen, işlenen verinin veya sinyalin üretildiği devreler üzerine müdahalede bulunarak hasarlı ve bozuk verilerden elde edilmesidir.

Databending

Databending aslına sadık kalınarak daha önceden var olan veriyi veya o veriyi farklı programlar kullanarak anlık üreten devreyi değiştirme işlemidir. Bu değişiklikler anı, dosya formatında kaydedilir.

Datamoshing

Datamoshing (veri kısıtlama), sıkıştırılmış video görüntülerinde kullanılan sıkıştırma ve çözme algoritmaları üzerinde değişiklik yaparak yeni bir imaj veya yeni video görüntüleri elde etmeye denir.

Dijital Sanat Uygulamaları

Dijital teknolojiyi yaratıcı veya sunum sürecinin önemli bir parçası olarak kullanan sanatsal bir çalışma veya uygulamadır. Bugün dijital sanatın kendisi, yeni medya sanatının daha geniş bir şemsiyesi altında yer almaktadır.

Entegre

Aynı resim için farklı yazılımların kullanımı veya hibrit resimlerin oluşturulmasına denir. Böylelikle sanatçılar, çeşitli sanat formlarını dijital olarak entegre etmek için görünüşte sonsuz sayıda seçeneğe sahip olur.

Elektronik Süper Otoyol

Dijital sanatın kökleri Frieder Nake, EAT (Sanat ve Teknolojide Deneyler) grubu ve Allan Kaprow gibi sanatçılarla 1960’lara kadar uzanır. 1970’lerde öncü video sanatçısı Nam June Paik, sınırsız bir iletişim geleceği tasavvur eder ve ikonik “elektronik süper otoyol” ifadesini icat eder. 1990’larda kişisel bilgisayarın kullanıma girmesi, dijital teknolojideki gelişmeler ve internetin ortaya çıkmasıyla birlikte, bu gelişmeler sanatçılara daha fazla yaratıcı özgürlük sağlamakla kalmaz, aynı zamanda sanata artan ilgiyle sanatı deneyimlemenin yeni yollarını da sunar.

Estetik

Bilgisayar grafikleri, yeni medya teknolojileri, bilgisayar animasyonları, sanal sanat, internet sanatı, interaktif sanat, video oyunları, robot bilimi ve bioteknolojik sanat yöntemleri kullanarak yapılan sanat eserlerinin hepsi dijital sanatın bir parçasıdır. Kalıp dışı estetik algısı ise dijital sanatın getirdiği yeniliklerden bir diğeri. Konvansiyonel sanatta alıştığımız estetik yargılar dijital sanatta tamamen boyut ve form değiştirir, kalıplar yıkılır.

Fraktal

Fraktal nesneleri hesaplayarak ve hesaplama sonuçlarını hareketsiz görüntüler, animasyonlar ve medya olarak temsil ederek oluşturulan bir algoritmik sanat biçimidir. Fraktal sanat, 1980’lerin ortalarından itibaren gelişir. Yeni medya sanatının bir parçası olan bir bilgisayar sanatı ve dijital sanat türüdür. Fraktalların matematiksel güzelliği, üretken sanat ile bilgisayar sanatının kesiştiği noktada yatar. Bir tür soyut sanat üretmek için birleşirler.

Fotoğraf

Fotoğraf makinesiyle elde edilmiş görüntüyü, ışığa duyarlı cam, kâğıt gibi bir yüzey üzerine özel araçla geçirme, saptama yöntemi. Dijital sanatın günümüzde en yaygın kullanılan yöntemlerindendir.

Generative Sanat

Üretken sanat, tamamen veya kısmen özerk bir sistem kullanılarak yaratılmış sanatı ifade eder. Bu bağlamda özerk bir sistem, genellikle insan olmayan ve bir sanat eserinin, aksi takdirde doğrudan sanatçı tarafından verilen kararları gerektirecek olan özelliklerini bağımsız olarak belirleyebilen bir sistemdir.

Glitch Sanatı

Glitch sanat dijital verileri bozarak veya elektronik cihazları fiziksel olarak manipüle ederek dijital veya analog hataları estetik amaçlarla kullanma pratiğidir. Teknik anlamda bir aksaklık, özellikle yazılım, video oyunları, resimler, videolar, ses ve diğer dijital eserlerde meydana gelen bir arızanın beklenmeyen sonucudur. Önceden rastlantısal olarak teknik anlamda bir arıza ve aksaklık sonucu oluşan görüntülerin, daha sonra sanatçıların kendi yorumları ile estetik bir değer katarak yaptıkları görsel manipülasyonlardır.

Hareketli Görüntü

1868 yılında John Barnes Linnett tarafından icat edilen “kineograph” kelime anlamı itibarıyla hareketli görüntü anlamı taşımaktadır. Baş parmak sineması olarak da bilinen kineograph bir sayfadan bir sonraki sayfaya çizilmiş olan objelerin adım adım yer değiştirdiği ve böylece hızlı bir şekilde sayfalar çevrildiğinde objelerin hareket halindelermiş gibi gözüktüğü bir optik oyuncaktır.

İnteraktif Sanat

Son zamanlarda, bazı dijital sanatların etkileşimli hâle gelmesi ve izleyiciye nihai görüntü üzerinde belirli bir miktarda kontrol sağlaması dikkat çeker. Deneyime açık olarak tanımlayabileceğimiz interaktif sanat, izleyicinin katılımcıya dönüştüğü, eserin bir parçası olduğu, etkileşime girdiği sanat dalı olarak açıklanır. Eser izleyici ile var olur ve tamamlanır.

İllüstrasyon

İllüstrasyon, posterler, dergiler, kitaplar, öğretim materyalleri, animasyonlar, video oyunları ve filmler gibi yayınlanmış medyaya entegrasyon için tasarlanmış bir metin, kavram veya sürecin görsel olarak ifade edilmesidir.

İnternet Sanatı

İnternet sanatı (Genellikle ‘net sanat’ olarak adlandırılır) internet üzerinde yapılan ve internet tarafından dağıtılan dijital sanat eseri yapma sürecini tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bu sanat formu, galeri ve müze sisteminin geleneksel egemenliğini aşarak internet üzerinden estetik deneyimler sunar. Çoğu durumda, izleyici sanat eseriyle bir tür etkileşimin içine çekilir.

Kolaj

Dijital kolaj, herhangi bir standart boyama veya görüntü düzenleme yazılımı kullanılarak oluşturulabilen yaygın ve basit bir dijital sanat türüdür. Çeşitli kaynaklardan gelen görüntüleri bir kolajda birleştirme tekniğidir.

Kripto Sanat

Kripto sanat, blockchain (blokzincir) teknolojisi üzerine temellenen dijital sanat eserlerinden oluşur. Bu sanatın günümüzde en bilinen ve konuşulan örneklerini de NFT’ler (değiştirilemez token) oluşturur. Eşsiz ve kopyalanamaz özellikleriyle fark yaratan NFT’ler bir kripto para birimi olan Ethereum tabanlı bir sisteme sahiptir.

Multimedya

Multimedya sanatı, metin, ses, resim, animasyon, video ve etkileşimli içerik gibi farklı içerik formlarının bir kombinasyonunu kullanır. Multimedya kaydedilebilir ve oynatılabilir, görüntülenebilir, etkileşime girebilir veya bilgisayarlı ve elektronik cihazlar gibi bilgi içeriği işleme cihazları tarafından erişilebilir aynı zamanda canlı bir performansın parçası olabilir.

Manipülasyon

Manipülasyon kelime anlamı olarak harekete geçirme, hareket verme yönlendirme gibi anlamlara gelmektedir. İş dijitale taşındığında ise fotoğraflar üzerinden farklı anlamlar çıkarılmasına ve belki de gerçekte hiçbir zaman gerçekleşmeyecek durumları çok gerçekçi bir şekilde manipülasyon tekniği uygulayarak gerçekçi bir görünüme getirilmesidir.

Metaverse

Sanal gerçeklik teknolojisinin geliştirilmiş hâli olarak görülen metaverse, kurgusal evren olarak da ifade edilir. “Meta” (ötesinde anlam) ve “evren” kelimelerinin birleşiminden oluşur. İlk kullanımı Neal Stephenson’ın 1992 tarihli bilim kurgu romanı Snow Crash’de olan metaverse, insanların konser ve sergilere katılabileceği, alışveriş yapabileceği, hizmetlere abone olabileceği, birlikte çalışabileceği 3D sanal bir ortam vaadeder. Katılımcının dijital alandan ziyade dijital dünyanın içine girmesine izin verir. Bu dijital evren sanat dünyasında da sıklıkla kullanılır. Sergi ve fuarları kendi avatarınızla meta dünyada deneyimlemenize fırsat tanır. König Gallery’nin “Decentraland” evrenini ilk örneklerinden sayabileceğimiz metaverse sergileri günümüzde yaygınlıkla kullanılır.

NFT

Son yıllarda en çok duyduğumuz kelimelerden ikisi araştırılsa kripto sanat ve NFT (Non-fungible token) oldukça üst sıralarda yer alacaktır. NFT dijital (veya fiziksel) bir nesne ile ilişkili bir dijital sertifikayı temsil eder. Oyun, sanat, sosyal para uygulamaları, akıllı sözleşme platformları, governance gibi pek çok alanda kullanılabilir. Ev tapularından uçak biletlerine, ehliyetlerden kimliklere günümüzde fiziksel olarak kullandığımız pek çok belgenin ilerleyen zamanlarda NFT olarak hayatımıza eklemleneceği muhakkak.

Oyun

Sanatsal ortam olarak video oyunlarını kullanan özel bir bilgisayar sanatı biçimidir. Video oyunu sanatı genellikle yamalanmış veya değiştirilmiş video oyunlarının kullanımını veya mevcut oyunların veya oyun yapılarının başka bir amaca yönelik olarak kullanılmasını içerir. Ancak sanatsal modifikasyondan daha geniş bir yelpazedeki sanatsal tekniklere ve sonuçlara dayanır.

Pixel

Adından da anlaşılacağı gibi, piksel düzeyinde görüntülerin dijital olarak oluşturulmasını içerir. Video oyunlarının ve bilgisayar oyunlarının çoğu piksel sanatına dayanır.

Photoshop

Photoshop programı, resimlerin ve fotoğrafların pratik bir şekilde düzenlenmesini ve tasarlanmasını sağlayan bir yazılımdır. Dünya genelinde 50 milyondan fazla kişinin kullandığı bu programda, fotoğrafların üzerinde oynama yapılabilir, illüstrasyonlar ve resimler tasarlanabilir.

Raster Sanatı

Raster, vector gibi bir görüntü depolama biçimidir ve bu formatı kullanan bir dijital boyama türüdür. Bitmap veya grid boyama olarak da bilinir ve tuval üzerine geleneksel sanatın en yakın alternatifidir. Her renk ve çizgi, dijital tuval üzerine piksel kaydedilir.

Robotik Makine

Dijital medya, bilgisayar grafikleri, video, interaktif sanat, animasyonlar gibi yeni medya teknolojilerini içinde barındıran bir güncel bir sanat türü olan dijital sanat, oldukça geniş bir alana yayılır. Bu sanatın doğuşu 19. yüzyıl sonu hareketli fotoğraların buluşuna dek uzanır. Dijital sanat teriminin ilk kullanımı, bilgisayar mühendislerinin öncü dijital sanatçı Harold Cohen tarafından kullanılan, yere yerleştirilmiş kağıt yaprağına büyük çizimler yapmak için tasarlanmış robotik bir makine olan AARON’u tasarlamasıyla 1980’lerin başında olur.

Sanal Gerçeklik

Sanal gerçeklik (VR), teknoloji kullanılarak oluşturulan kurgular ile gerçek ve hayalin birleştirilmesidir. Sanal öğrenme ortamları, gelişen teknolojinin eğitim-öğretim ortamlarına dahil edilmesiyle birlikte öğrencilerin öğrenme deneyimlerini zenginleştirmek için tasarlanmış platformlardır.

Software

Yazılımın veya yazılımdan kavramların yaratılmasının önemli bir rol oynadığı bir sanat eseridir. Sanatçılar tarafından yaratılan ve sanat eseri olması amaçlanan yazılım uygulamaları buna örnek olarak gösterilebilir.

Vektör Sanatı

Vektör, görüntülerin depolandığı bir formattır ve ayrıca bu formatı kullanan bir dijital sanat türüdür. Vektör boyamada tüm çizgileri ve şekiller geometrik formüller olarak kullanılır. Bunun yanında çevirme, gölge oluşturma, gruplama, saydamlaştırma, renk değiştirme vb. gibi detaylar tek tıklama ile çözümlenebilir. Vektör resimleri, netliklerini kaybetme endişesi duymadan büyütebilir.

Video

Video sanatı, 1960’ların sonlarında ve 1970’lerin başında, yeni tüketici video teknolojisi kurumsal yayıncılığın dışında kullanılabilir hâle geldikçe ortaya çıkar. Video sanatı birçok biçimde olabilir: Yayınlanan kayıtlar, galerilerde veya müzelerde görüntülenen enstalasyonlar, çevrimiçi olarak yayınlanan, video kasetler veya DVD’ler olarak dağıtılan eserler; bir veya daha fazla televizyon setini, video monitörlerini ve “canlı” veya kaydedilmiş görüntüleri ve sesleri gösteren projeksiyonları içerebilen performanslar.

Yapay Zekâ

AARON robotik makinesi yapay zekânın ilk örneklerinden kabul edilebilir. Günümüzde hâlâ çok önemli bir sanat aracı olan yapay zekâ alanında çalışan en tanınmış sanatçılardan biri Mario Klingemann. 2017 yılında, algoritmayı besleyen girdilerle deneyler yaptığı AI modellerini kullanarak bir dizi altı baskı oluşturdu. 2018 yılında, Edmond de Belamie tarafından otonom bir AI algoritmasının yardımıyla yaratılan bir sanat eseri, Christie’s Müzayede Evi’nde 432.500 dolar’a açık artırmaya çıkarıldı. Dijital ve yapay zeka sanatı çerçevesinde dikkat çeken bir diğer isim ise Refk Andadol. Soyut ve rüya gibi ortamlar yaratan veriye dayalı algoritmalardan oluşan projeleriyle tanınan sanatçı, “Machine Hallucinations: Nature Dreams” adlı serisiyle büyük tanınırlık kazandı.

Dijital sanat bunca saydığımız örnek çalışmaya, sanatçıya ve kendi içindeki kategorilere rağmen hâlâ “yeni” diye adlandırabileceğimiz bir sanat dalı. Yaşadığımız dünyada her geçen gün yeni bir gelişmeye şahit ve dijital çağın değişip dönüşmesinin bir parçası oluyoruz. Sırada ne var, merakla bekliyoruz.