Göbeklitepe'ye Mistik Yolculuk

İnsanlık tarihindeki birçok sırrı açığa çıkarırken çözülmesi gereken gizemleri de beraberinde getiren Göbeklitepe’nin büyülü hikayesini öğrenin.

Göbeklitepe’nin Tarihi ve Hikayesi

1986 yılında Mahmut Kılıç adında bir çiftçi, bir gün tarlasını sürerken bulduğu heykeli para eder düşüncesiyle müzeye götürür. Müzedeki yetkililer heykelin tarihi bir özelliği olmadığı savıyla heykeli müze ambarına atar. Yıllar sonra müzeye gelen başta Alman Arkeoloji Enstitüsü görevlisi Klaus Schmidt olmak üzere uzman kişiler tarafından incelenen heykelin değeri anlaşılır; heykelin bulunduğu tepenin birkaç metre derinlerine inince saklı tarih gün yüzüne çıkar.

Kazılarla gün yüzüne çıkan ve ünlenen Göbeklitepe, Urfa’nın 20 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Denizden yüksekliği 834 metredir. Urfa’dan bakıldığında görülebilecek bir yerde, geniş görüş mesafelerini görebilecek hâkim bir noktadadır. Bu coğrafi konumu, Göbeklitepe’nin önemli özelliklerinden biridir. İnsanoğlunun en büyük adımlarından biri olan Neolitik Devrim’in yani tarımın başlamasının, hayvanların evcilleştirilmesinin, ilk kurulan köylerle birlikte yerleşik yaşama geçişin, sınıflaşmanın nüvelerinin oluşmasının; kısacası uygarlığın ilk adımlarının atılmasının gerçekleştiği çekirdek bölgelerden biri, belki de en önemlisi olan ‘Bereketli Hilal’ topraklarında yer almaktadır.

Yaklaşık 11.600 yıl önce Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bölgede insanlık tarihinin en önemli oluşumlarından biri olan inşa edilen Göbeklitepe, Mezopotamya’daki ilk şehirlerden 4.600 yıl, milyonlarca turistin ziyaret ettiği İngiltere’deki ünlü Stonehenge’den 6.600 yıl, Mısır Piramitleri’nden 7.100 yıl, Malta Adası’nda bulunan tapınaklardan da 6.100 yıl daha eskidir.

Göbeklitepe, yerleşim yerinden öte, bir tapınak merkezidir. Bulunan mimari yapılar günlük yaşama yönelik değil, aksine Hac gibi özel amaçlar için yapılmış kült yapılardır.

{30052}

“T” Biçimindeki Yuvarlak Planı

Ve gelelim Göbeklitepe’nin planına… Göbeklitepe üzerinde yapılan jeomanyetik ve georadar taramalarda, çapları 20 ile 30 metreye varan daire biçimli 20 adet tapınma amaçlı kullanılan alan tespit edilmiş ancak bunlardan yalnızca 6 yapı katı bugüne kadar ortaya çıkarılabilmiştir. Duvarlarının kalınlığı 1.4 metre olan 12 metre boyundaki ‘T’ biçiminde sütunlar ile çevrilmiş bu tapınakların merkezinde, iki ‘T’ biçiminde sütun karşılıklı olarak yer alır. Arkeologlar boyları 3 ile 6 metre arasında değişen bu ‘T’ biçimindeki sütunların stilize edilmiş insan tasvirleri olduğunu düşünmektedirler. Bunun sebebi ‘T’ biçimindeki sütunlarda görülen kol ve el tasvirleridir. Ayrıca bu sütunlar üzerine işlenmiş hayvan tasvirleri ve soyut semboller bulunmaktadır.

Göbeklitepe Neden Gömüldü?

Göbeklitepe, Neolitik Dönem’de kullanılmış ve sonra da terk edilmiştir. Göbeklitepe’nin anıtsal yapıları, onu yapan Neolitik Dönem insanları tarafından bilinçli olarak doldurulmuş, bir nevi gömülmüştür. Bu dönemde yaşam biçimlerini de değiştirmeye başlayan son avcılar, eski kimliklerini, avcı-toplayıcı yaşamlarında onlar için önemli olan inanışlarını, sembol dünyalarını tahrip etmeden kapatarak terk etmişlerdir. Bu nedenle son avcıların buluşma merkezi olan eşsiz tapınaklar dağı, ıssız, ırak, sessiz doğal ortamda, tahrip edilmeden günümüze kadar ulaşabilmiştir.

Göbeklitepe’nin İnsanlık Tarihi İçin Önemi

Arkeoloji tarihinde en önemli keşiflerden biri olarak bahsedilen Göbeklitepe, insanlık tarihine dair tüm bilinenleri sorgulatmış ve değişmesine sebep olmuştur. Bunlardan bazılar şöyle;

Medeniyetin Sıfır Noktası Yeniden Belirlendi

Bunun önemli nedenlerinden ilki, bu bölgede yaşamış insanların M.Ö 10.000 yıllarında yani ilkel çağlarda olmalarına rağmen, sanılanın aksine daha modern gelişmiş bir yaşam şeklini benimsemişler. Bu bilgi sayesinde medeniyetin ve insanlık tarihinin başlangıç noktası tekrar belirlenmiş oldu.

İleri Düzeydeki Mimarlık Bilgisi ile Yerleşik Hayata Geçildi

Taş Devri olarak bildiğimiz Neolitik Çağ’da yaşayan insanların demir kullanamadıkları dolayısıyla çömlek yapmaya henüz başlamadıkları ve yalnızca avcılık-toplayıcılıkla uğraştıkları için yerleşik hayata geçmiş olmadıkları düşünülmekteydi. Ancak ileri düzeyde tapınaklar inşa ettikleri bilgisi sonucunda, yerleşik düzene geçmek için sadece tarımın gerekli bulunmadığı anlaşıldı.

Din Kurumunun Yerleşik Hayattan Önce Başladığı Ortaya Çıktı

12 bin yıllık bir ibadet merkezi olan Göbeklitepe, insanların yerleşik hayata geçmeden önce din kurumunun oluştuğunu gözler önüne serdi. Göbeklitepe’nin keşfine kadar yapılan tüm araştırmalar, insanların yerleşik hayata geçtikten sonra din kurumunun oluştuğunu gösteriyordu. Ancak keşiften sonra din kurumu yerleşik hayattan yaklaşık 2000 sene önce oluştuğu ortaya çıktı.

Göbeklitepe’nin Sırrı

Şimdiye kadar resmin taşa kazındığı en eski yer Göbeklitepe’dir. Bu da bölge üzerindeki rivayet bulutunun daha gizemli bir hal almasına neden oluyor kuşkusuz. Öyle ki; İncil’in ‘Yaradılış’ bölümünde Adem ve Havva’nın yasak elmayı yediği ‘Cennet Bahçesi’nin Asur’un batısında yer aldığı yazar. 4 nehirle çevrelendiği, bunlardan ikisinin Fırat ve Dicle olduğu bilinen ‘Cennet Bahçesi’ ile Göbeklitepe’nin konumu arasında benzerlik bulunmaktadır.

Yine Asur tabletlerinde bahsedilen ‘Beth’ adlı medeniyetin konumlandığı yer olarak Göbeklitepe’nin bulunduğu yer tarif edilir. Tevrat’ta da ‘Cennet Bahçesi’nin Suriye’nin kuzeyinde olduğu belirtilmektedir. İnsanlık tarihindeki birçok sırrı açığa çıkarırken çözülmesi gereken birçok gizemi de beraberinde getiren Göbeklitepe, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girdi.

Göbeklitepe Hakkında Efsaneler

• Araştırmacılar, Göbeklitepe’nin insan eli ile gömülmüş olabileceğini söylüyor. Göbeklitepe’deki tapınakların toprakları, insan eliyle düzeltilmiş bir görünüme sahip olduğu düşünülüyor.
• Kazı alanından çıkan bir kafatası, tarihin bilinen ilk beyin ameliyatının burada gerçekleştirilmiş olabileceğini gösteriyor. Bunun nedeni ise kafatasında bulunan delik izinin, ilkel bir delgi aleti ile yapılan bir ameliyat izi gibi olması.
• Tapınakların tabanlarını sıvı geçirmez olarak inşa edilmesi, tapınakta düzenlenen seramonilerin sıvı içeren seramoniler olabileceğini düşündürüyor.

Göbeklitepe’deki Dilek Ağacı

Arkeolojik buluntular ortaya çıkmadan önce, bölge halkı Göbeklitepe’deki taşlarla çevrili iki eski mezarın yanında bulunan asırlık ağacın altında toplanıp dilek tutar ve kurban keserlermiş. Burada tuttukları dileklerin gerçekleşeceğine çok inanırlarmış. Günümüzde ağacın yer aldığı bölge ‘evliya mezarı’ olarak anılıyor ve ziyaretçiler ağacın altına dilek tutmaya devam ediyor.

Göbeklitepe’ye Gitmeyi Düşünenler İçin Notlar

• Göbeklitepe’de bulunan heykeller ve diğer buluntular Şanlıurfa Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir.
• Göbeklitepe hakkında detaylı bilgi edinmek isterseniz Prof. Dr. Klaus Schmidt’in “Göbeklitepe: En Eski Tapınağı Yapanlar” ve Levent Sepici’nin “Göbeklitepe” kitaplarını edinebilirsiniz.
• Göbeklitepe belgeseli National Geographic’in kısa filmini ya da Göbeklitepe’yi konu alan bir yapım izlemek isterseniz Netflix dizisi olan Atiye’yi izleyebilirsiniz.
• Yine Netflix’teki gazeteci Graham Hancock’un gizem ve geçmişi yüzyıllar öncesine giden kayıp uygarlıkları konu aldığı belgeseli Kadim Uygarlıklar‘ın beşinci bölümünde Göbeklitepe’ye dair mükemmel detaylar veriyor.
• Bu bölgede yapılan kazıların bir 150 yıl sürebileceği düşünülen Göbeklitepe, 2018’de UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne eklenmiştir. Hemen ertesi yıl da Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2019 yılı Göbeklitepe yılı olarak ilan edildi.

{42553}

Göbeklitepe’ye Nasıl Gidilir?

Göbeklitepe şehir merkezinden araba ile yaklaşık yarım saat uzaklıktaki Şanlıurfa’ya bağlı olan Örencik’te bulunuyor. Diyarbakır, Gaziantep ve Mardin merkezden yine arabayla seyahat etmeyi tercih etmek isteyenler için yol yaklaşık 2-2,5 saat sürmektedir.

Arabası olmayanlar ya da yerel ulaşımı tercih etmek isteyenler için de 100 numaralı otobüs ile Göbeklitepe’ ye gidebilir aynı şekilde Şanlıurfa şehir merkezine dönebilirsiniz.

Konum bilgisi.

Ziyaret gün/saat bilgisi ve giriş ücreti gibi detaylı bilgileri buradan edinebilirsiniz.

Kapak görseli: kulturportali.gov.tr