Kortizol Hakkında Her Şey

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölümünde görev alan Prof. Dr. Ayşe Sertkaya, kortizol hakkında bilinmesi gerekenleri anlattı.

Prof. Dr. Ayşe Sertkaya

Kortizol nedir?

Hayatta kalmamızı sağlayan hormonlardan biri, belki de en önemlisi. Yaşamda karşılaştığımız her türlü uyarana karşı vücudumuzda gelişen cevaplar bu hormonla düzenlenir. Daha ziyade “kortizon” olarak bilinen molekül, birtakım kimyasal reaksiyonlardan sonra “kortizol” molekülüne dönüşür ve hücre içinde görevini yapar.

{51911}

Fiziksel stresler beyine etki ederek hormonun salınımını uyarır. Ateş, yara ve yanıklar hipoglisemi, yani kan şekeri düşüklüğü, hipotansiyon yani kan basıncı düşüklüğü ve egzersiz, bu uyaranların başlıcaları. Aslında burada gelişen kortizol yüksekliği olması gerektiği gibi, yani normal fizyolojik cevap. Vücudun mevcut duruma uyumunu sağlayan hızlı bir cevap. Akut psikolojik streslerde kortizol cevabının yükseldiği, ancak kronik streslerde ve kaygı halinde aynı yükselmenin olmadığı görüldü. Kafa karıştırıcı olan, kronik depresyonda da düzeyinin yüksek olması.

Gün içerisinde döngüsü nasıldır?

Düzeyi değişebilir. Günlük döngüye uygun olarak sabah 05:00-09:00 saatleri arasında en yüksek salgı seviyelerinde görülür. Gün içinde giderek azalır. Bu “sirkadiyen ritim”, yani günlük döngü, gece-gündüz uyumlu yaşam şekli ve uyku-uyanıklık düzeniyle dengede kalır. Bu döngüyü zaman farkının yaşandığı uzun yolculuklarda gece uykusunun bozulması ya da gece nöbetleri gibi faktörler bozar. Bu bozulmanın tekrar normale dönmesi yaklaşık iki hafta gerektirir. Günlük döngünün ötesine geçen ise, yemek yeme zamanları. Yemekle salgı artar.

Kortizolun bedende yarattığı etkiler neler?

Bu bir stres hormonu, ancak bu stres bizim ilk aklımıza gelen ruhsal stresten öte, vücudun karşılaştığı zorlayıcı bir faktöre karşı vücudu koruyan sistem. Stres anında salgılanan kortizol, kasların enerji için kullanacağı kan şekerini kan dolaşımında tutar. Böylece kan şekeri vücutta depolanacağına, kolayca enerji olarak kullanılabilir hale gelir. Kan dolaşımı da yağların miktarını artırır, böylece yine bir yakıt kaynağı yaratmış olur.

Kortizol ayrıca kan basıncını artırmak için atardamarları daraltır, kalp hızını artırır. Böylece doku ve organlara daha çok kan gider. Böylece doku ve organlar yüksek enerji ve bol kan desteğiyle yaşam şansını artırır, strese karşı güç kazanır. Bir süre sonra kortizol, stresin vücuttaki etkisini azaltarak dengeyi sağlar. Kortizoldeki küçük artışların strese verdiğimiz yanıtta olumlu etkileri var. Ancak, kontrolsüz, devamlı salgılanan hormon vücuda yarardan çok zarar verir.

Hastalık nedeniyle gelişen kortizol yüksekliği ne gibi sorunlara yol açar?

Hastalık nedeniyle gelişen kortizol yüksekliği başlıca, kortizon içeren ilaçların kullanımı ile beyin ve adrenal bez sorunlarında görülür. Kaynağı belirlemek için bazı testler yapılır, görüntüleme yöntemlerinden faydalanılır ve hedefe göre tedavi belirlenir. Hastalık halinde kortizol yüksekliği yüksek tansiyon, Tip 2 diyabet, osteoporoz, kilo artışı, adet düzensizliği ve kıllanma artışı, enfeksiyonlara açık olmak ve zihinsel işlevlerde bazı sorunlara yol açar. Yükselen kortizol seviyesi mutlaka tedavi edilmesi gereken bir durum.

{773375}

Yoğun stres karşısında çıkan kortizol nasıl dengede tutulabilir?

Bu kapsamdaki streslerle maruziyeti azaltarak… Düzenli ve dengeli beslenme, düzenli uyku ve çok zorlayıcı olmayan fiziksel egzersiz sağlıklı yaşam için temel parametreler. Lifli gıdalar, vitamin ve minerallerden, Omega-3 gibi yararlı yağlar yönünden zengin beslenme faydalı olur. Aşırı kahve ve çay tüketimi kısıtlanmalı. Yoğurt ve turşu gibi fermente gıdalarla alınacak probiyotikler, narenciyelerden alınacak C vitamini ve tabii ki bol su tüketimi, kortizol yükselmesinde gelişecek metabolik sorunlara yönelik işe yarayabilecek öneriler.