Travmatik Stresle Başa Çıkmanın Yolları

Yaşanan travmaların yarattığı stresi ve bu stresten kurtulma adımlarını Klinik Psikolog Övgü Yaren Soydan‘la konuştuk.

Travma Nedir?

Travma insan olmanın bir parçasıdır. Bunu başkalarının başına gelen bir şey olarak görmemeliyiz. Travmanın üstesinden gelmenin mümkün olduğunu bilmek gerekir. Bunu kabul edersek, hayatımızda ve hayal gücümüzde tezahür etmesine ve etkilerinin görülmesine izin verirsek, o zaman bununla başa çıkabilir ve hayatımıza devam edebiliriz. “Travma” kelimesi Yunanca “yara” anlamına gelir. Bir yaran olduğunu fark edersin ve buna neyin sebep olduğunu merak edersin. İlk dikkat etmemiz gereken şey, hayatımızda bizi huzursuz eden veya ilgilenmemiz gerektiğini söyleyen, travmaya işaret edebilecek herhangi bir şey. Belirtilere göre sınıflandırmak elbette önemli ama önce bunun bir insani durum olduğundan emin olmamız gerekiyor.

Travma Sonrası Stres Belirtileri

Yeniden yaşama

Olayla ilgili sıkıntı veren anıların, elde olmadan tekrar tekrar anımsanması, olayı, sık sık, sıkıntı veren bir biçimde rüyada görme, olay sanki yeniden oluyormuş̧ gibi davranma ya da hissetme, olayın bir yönünü̈ çağrıştıran ya da andıran iç̧ ya da dış̧ olaylarla yüzleşme üzerine yoğun bir psikolojik sıkıntı duyma ve fizyolojik tepki göstermek.

Kaçınma ve Küntleşme

Travmaya eşlik etmiş̧ olan düşünce, duygu ya da konuşmalardan ve olayla ilgili anıları uyandıran etkinlikler, yerler ya da kişilerden uzak durma çabaları, olayın önemli bir yönünü anımsayamama, önemli etkinliklere karşı ilginin ya da bunlara katılımın belirgin olarak azalması, insanlardan uzaklaşma ya da insanlara yabancılaştığı duyguları, duygulanımda kısıtlılık, bir geleceği kalmadığı duygusunu taşıma.

Aşırı Uyarılma

Uykuya dalmakta ya da uykuyu sürdürmekte güçlük, aşırı hassaslık (irritabili- te) ve öfke patlamaları, düşüncelerini belirli bir konu üzerinde yoğunlaştırmada güçlük çekme, tetikte olma hali ve aşırı irkilme tepkisi gösterme olarak ortaya çıkan belirtiler.

İkincil Travma Nedir?

İkincil travma ise adından da anlaşılacağı gibi, olaya doğrudan tanık olan veya görsel medya aracılığıyla gözlemleyen kişilerin, olaya doğrudan maruz kalmadıkları halde “travmatize olmaları”dır.

İkincil Travmatik Stresin Bileşenleri

• Empati (Mağdurun çaresizliğini ve umutsuzluğunu içselleştirme)
• Yardım eden rolüne aşırı yükleme – Mağdurun aşırı korunması
  (Yardım eden olarak yeterliğini sorgulama ve destek verilen kişiye bağımlı davranma)
• Kendi yaşamına ilişkin suçluluk
• Profesyonel bağın zedelenmesi
• Çaresizlik
• Duruma ilişkin kontrol kaybı ve sıkışmışlık hissi

Travmatik olaylara dolaylı olarak maruz kalmanın olumsuz etkileri doğrudan maruz kalmaya benzerdir.Travma sonrası stres bozukluğunda olduğu gibi ikincil travmatik stres tepkileri de girici düşünceleri, kaçınma tepkilerini, aşırı uyarılmayı, bireye rahatsızlık veren duygusal deneyimleri, uyku ile ilgili güçlükleri ve işlevsellikte bozulmayı içermektedir.

İkincil Travmatik Stres Tepkileri

• Kronik yorgunluk
• Uyku sorunları
• Tansiyon sorunları
• Sindirim sistemi sorunları
• İştahta değişim, kilo kaybı ya da artması
• Kronik ağrılar
• Uyaranlardan kaçınma, yerinde duramama, ani irkilme, yabancılaşma, sosyal geri çekilme, ilişkilerde sorunlar, yargılayıcı ve suçlayıcı olma
• Şok, öfke, çaresizlik, aşırı korku, suçluluk, ümitsizlik, yas, boşlukta hissetme, değersizlik hissi, utanç, panik karamsarlık
• Odaklanma güçlüğü, kararsızlık, hafıza sorunları, yanlış inançlar geliştirme, kafa karışıklığı, inanç kaybı, istenmeyen düşünce ve anılar
• Yorgunluk, bitkinlik, uykusuzluk, baş ağrısı, iştahta değişim, cinsel istekte değişim, çarpıntı, bağışıklık sistemi sorunları, bulantı, baş dönmesi

İkinci travma stresi vücudumuzu, düşüncelerimizi ve günlük rutinimizi nasıl etkiler?

Gördüğümüz, okuduğumuz felaket haberleri, resim kareleri gibi. Bu tür felaketlere tanık olurken, elimizden belli kurumlara bağış dışında bir şey gelememesi bizi yorabilir, strese sokabilir ve suçlu hissettirebilir. Kaygı ve anksiyete yaratır.

Bu süreçte en sevdiğiniz etkinliklerden ve sorumluluklardan kaçabilirsiniz. Aynı zamanda, odaklanma sorunları ortaya çıkabilir. İş yerinde, işteki konuşmalara veya aile ve arkadaşlarla yapılan sosyal toplantılara odaklanamayabiliriz. Fiziksel olarak burada olduğunuzu hissedebilirsiniz, ancak zihniniz başka bir yerdedir. Hissettiğimiz yoğun duygular bedenimize yansır. Yoğun korku, stres, kaygı gibi duyguların yaşanması kendinizi yorgun ve halsiz hissetmenize neden olabilir. Yemek ve iştahla olan ilişkiniz bozulabilir, bunun sonucunda şişkinlik ve gerginlik, vücudunuzun belirli bölgelerinde kas ağrıları olabilir. Nefes alma ritminde bozulmalar ve kan basıncı oluşabilir. Sürekli stres zamanla ciddi psikosomatik bozukluklara yol açabilir.

Travmatik Olaylar Nasıl Atlatılır?

Olanlar Hakkında Konuşmaktan Korkmayın

Olayı unutmaya çalışmak ve konuşmaktan kaçınmak sanılanın aksine travmanın etkisini azaltmaz, aksine iyileşme sürecini uzatır. Olay hakkında konuşmak ve sosyal destek aramak, bu zor duyguların üstesinden gelmenize yardımcı olabilir ve iyileşme sürecine olumlu katkıda bulunabilir. Bu nedenle güvendiğiniz biriyle olanlar hakkında konuşun. Zor zamanlarda, aile ve arkadaşlarla konuşmak ve onların anlayış ve desteğini kazanmak çok yardımcı olabilir.

Yaşanılanlardan Kaçmayın

Anılardan kaçınma dürtüsü son derece doğaldır, ancak travmatik olayla ilişkilendirilen yerlerden, durumlardan ve insanlardan kaçınmak sizi travmatik duruma hapsedebilir. Travmatik olaydan kaçmadan onunla yüzleşmek önemlidir ama bunu yavaş yavaş yapın.

Yalnız Kalmayın

Travmatik bir olaydan sonra insanlardan uzaklaşmak cazip gelebilir ama insanlardan uzak durmak ve yalnız kalmak sorunu yalnızca şiddetlendirir, ilişkileri beslemeye ve yalnız zaman geçirmemeye yardımcı olur.

Akışı Kabul Edin

Yaşadığınız semptomların ve hissettiğiniz duyguların travmatik bir olay yaşamış biri için çok doğal olduğunu unutmayın. Zor duygu ve düşüncelerden kaçınmak yerine sadece onlarla ilgilenerek üstesinden gelebileceğinizi bilin. kendine iyi davran Bu duygu ve düşüncelerin dengelenmesinin zaman alabileceğini kabul edin.

Kötü Alışkanlıklara Yönelmeyin

Başa çıkmak için alkol, uyuşturucu veya sakinleştirici kullanmayın. Bu işleri daha da kötüleştirir.

Uzmana Danışın

Eğer semptomlar hayatınızı ciddi bir şekilde etkilemeye devam ederse bir uzmandan yardım isteyin.

Uzman Klinik Psikolog Övgü Yaren Soydan

Övgü Yaren Soydan psikoloji alanında 4 senelik lisans sürecini tamamladıktan sonra Klinik Psikoloji alanında yüksek lisans eğitimini tamamlayarak Klinik Psikolog unvanını almıştır. Çocuk, ergen ve yetişkin psikolojisi üzerine çalışmaktadır. Bilişsel Davranışçı Terapi ve Duygu Odaklı Terapi teknikleriyle psikoterapi çalışmalarını sürdürmektedir.